L ser houmano puode ser defenido an tenermos biológicos, sociales i cuncéncia. Biologicamente, ls houmanos son classeficados cumo la spece Homo sapiens (latin para home sábio, home racional), un pirmata bípede de la superfamília Hominoidea tamien cun outros símios: chimpanzés, bonobos, gorilas, ourangotangos i gibones, para alhá de outras speces atualmente zaparecidas. L Homo sapienes tamien pertence a la família hominidae, família que tamien pertence l chimpanzé i outros.

Cumo lher ua caixa taxonómicaBiquipédia:Cumo lher ua caixa taxonómica
Cumo lher ua caixa taxonómica
Ser houmano

Classeficaçon científica
Reino: Animalia
Filo: Chordata
Subfilo: Bertebrata
Classe: Mammalia
Orde: Primates
Família: Hominidae
Subfamília: Homininae
Género: Homo
Spece: H. sapiens
Homo sapienes
Lineu, 1758

Ls houmanos adotan ua postura eireta que dá la libartaçon de l nembros anteriores para la manipulaçon de oubjetos, ténen un cérebro bien zambolbido que les dá las capacidades de raciocínio abstrato, lenguaige i antrospeçon.

La mente houmana ten bários atributos çtintos. Ye respunsable pula cumplexidade de l cumportamiento houmano, specialmente la lenguaige. La curjidade i la ouserbaçon científica lebórun al aparecimiento dua bariadade de splicaçones pa la cuncéncia i la relaçon antre l cuorpo i la miente. La Psicologie (percipalmente la Neuropsicologie) tenta studar estas manifestaçones i relaçones zde l punto de bista científico. Las perspetibas religiosas giralmente dan amportança la eisisténcia dua alma cumo sendo la eisséncia de l ser, normalmente ligada a la crença i adoraçon de Dius, diuses ó spritos. La Filosofie tenta studar las perfundezas de cada ua destas perspetibas. La Arte, la Música i la Literatura son muitas bezes ousadas cumo forma de spresson deste cunceitos i sentimientos.

L ser houmano ye ua spece eiminentemente social. Crian struturas sociales cumplexas, cumpuostas de muitos grupos coperantes i cumpetidores. Estas struturas barian zde las naciones até al nible de la família, zde la quemunidade até al you. La tentatiba de antencer i mudar l mundo al sou redror, possiblitou als houmanos zambolbir tecnologie i ciéncia cumo un porjeto quemun i nun andebidual. Estas anstituiçones lebórun al aparecimiento de artefatos cumpartidos, crenças, mitos, rituales, balores i normas sociales que, ne l cunjunto, forman ua cultura de grupo.

Treminologie

eiditar
 
Mulhier inuit (1907)

Ne l giral, la palabra pessonas ye outelizada quando se quier falar dun grupo specífico de andebíduos. Inda assi, quando se quier falar dun grupo que ten parecenças étnica, cultural ó de nacionalidade, outeliza-se l termo pobo (eisemplos: pobo índio, pobo falante de pertués).

L macho jubenil desta spece ye chamado rapaç. A la fémea jubenil dá-se l nome de rapaza, . L termo Home,ye giralmente outelizado para referir l cunjunto de todos ls sers houmanos (an cuntraste cun home, l macho de la spece), tal cumo l termo houmanidade, raça houmana ó género houmano. L termo houmano ye outelizado cumo sinónimo de ser houmano. Cumo adjetibo, l termo houmano, ten segneficado neutro, mas poderá ser outelizado para chamar la atençon de ls aspetos positibos de la natureza houmana i ser sinónimo de beneboléncia (an cuntraposiçon cul termo zumano).

A las bezes, an Filosofie, ye mantenida ua çtinçon antre las noçones de ser houmanoHome) i de pessona. L purmeiro trata la spece biológica anquanto que l segundo trata un agente racional (ber, por eisemplo, la obra de John Locke, Ansaio subre l Antendimiento Houmano II 27, i la obra de Emmanuel Kant, Antroduçon a la Metafísica de la Moral). Segundo la perspetiba de John Locke, la noçon de pessona passa a ser la dua coleçon de açones i ouperaçones mentales. L termo pessona poderá assi ser outelizado para falar de animales para para alhá de l Home, para falar de seres míticos, ua anteligéncia arteficial ó un ser straterrestre. Ua amportante queston an Teologie i na Filosofie de la religion cuncerne an saber se Dius ye ua pessona.

An latin, houmanus ye la forma adjetibal de l nome homo, traduzido cumo Home (para ancluir machos i fémeas).

Biologie

eiditar

Anatomie i Fisiologie

eiditar
 Ber artigo percipal: Cuorpo houmano
 
Eilustraçon antiga representando un scaleto houmano

L ser houmano apersenta locomoçon bípede cumpleta. Este fato premite la outelizaçon de ls nembros anteriores para la manipulaçon de oubjetos.

Ls houmanos barian an relaçon la altura i peso médio, cunsante la localizaçon i aspetos stóricos. Inda que l peso séia mui anfluénciado puls genes, ye tamien, mui anfluenciado pula dieta i eisercício.

An cumparaçon cula piel d'outros primatas, la piel houmana ten menor pelaige. La quelor de l pelo i de la piel ye anfluénciada pula persença de pigmentos, chamados melaninas. La maiorie de ls outores acradita que l scurecimiento de la piel fui ua adataçon que eiboluiu cumo ua defesa cuntra la radiaçon solar ultrabioleta (UV); la melanina ye ua sustáncia eificaç cuntra esta radiaçon. La quelor de la piel, an houmanos atuales, puode bariar zde l castanho scuro até al rosa pálido. La çtrebuiçon geográfica de la quelor de la piel relaciona culs nibles ambientales de centeilhas UV. La quelor de l pelo i de la piel houmana ye cuntrolada, an parte, pul gene MC1R. Por eisemplo, l pelo ruibo i piel pálida de alguns ouropeus ye l resultado de mutaçones ne l gene MC1R. La piel houmana ten la capacidade de scurecer (bronzeamiento) an repuosta a la sposiçon la centeilhas UV. La bariaçon na capacidade de bronzeamiento tamien ye mui cuntrolado pul gene MC1R.

 
Anatomie houmana, Museu Conde, Chantilly

Porque ls houmanos son bípedes, la region pélbica i la coluna bertebral ténden a sofrer zgaste, criando deficuldades locomotoras an andebíduos más bielhos.

La necidade andebidual dua regular admenistraçon de comida i bubida ye bien amostrada na cultura houmana. La falha na oubtençon de quemido lieba al stado de fame i eibentualmente al de einaniçon, anquanto que la falha na oubtençon de bubida lieba a la zeidrataçon i al stado de sede. Tanto la einaniçon cumo la zeidrataçon poderán liebar a la muorte, se nun fúren cumbatidas: l ser houmano puode subrebibir para alhá de dous meses sin comida, mas solamente cerca de trés dies sin bubida (se nun tubir acesso a quemido que heidrate).

L tiempo médio de suonho que l home percisa ye de antre siete i uito horas por die, para un adulto, i de nuobe la dieç horas por die nun nino. Andebíduos más bielhos normalmente ténen suonhos de seis la siete horas i ls recén-nacidos puoden percisar de 18 a 20 horas diárias de suonho. Ye quemun, nas sociadades modernas, las pessonas drumiren menos que l neçairo. (Ber pribaçon de l suonho.)

L cuorpo houmano stá sujeito a la malinas i al porcesso de ambelhecimento. La Medecina ye la ciéncia que splora métodos para perserbar la salude houmana.

Aparecimiento de la spece

eiditar
 
Mapa de las purmeiras migraçones houmanas, de acordo cun análezes afatuadas al DNA mitocondrial (ounidades: milénios até al persente).
La perspetiba deste planisfério centra-se ne l pólo norte, para facelitar la cumprenson de las rotas de las migraçones.

D'acordo culas teories más quemumente aceites antre ls antropólogos atuales, l Homo sapienes tubo ourige nas sabanas de África antre 130.000 a 200.000 anhos atrás[1], çcendendo de l Homo eretus, i tenerá colonizado la Eurásia i la Ouceanie hai 40.000, colonizando las Américas solo hai 10.000 anhos [2].

Tenendo an cunta que eisiste bida na Tierra hai más de 3,5 bilhones (109) d'anhos, puode-se dezir que esta spece ye mui recente. Para ua abaluaçon más clara, poderie fazer-se l seguinte paralelo: Se eisistisse bida hai 10 dies, l home tenerie aparecido ne l redadeiro minuto na África, hai un segundo na Eurásia i Ouceania, i solo hai 1/4 de segundo nas Américas.

L Homo sapienes acupou l lugar de l Homo neanderthalensis, de l Homo floresiensis i de outras speces çcendentes de l Homo eretus (que colonizou la Eurasie hai yá 2 milhones de anhos) por bias de la maior capacidade de reproduçon i maior cumpetitibidade puls recursos naturales.

La ourige de l Homo sapienes, cumo an todas las speces animales, ancontra-se hoije an die splicada pula teorie de la eiboluçon de las speces, baseada ne ls trabalhos de Charles Darwin i mui suportada por fatos científicos.

Nun cuntesto religioso, la ourige de l Home ye splicada cun frequéncia cun algua forma de anterbençon debina, baseada solamente na fé de l crentes. De antre estas corrientes, çtácan-se, ne l Mundo Oucidental, l Criacionismo, an sue forma más tradecional, i l Zeinho Anteligente.

Refréncias


Ber tamien

eiditar
  Este artigo ye un rabisco. Tu puodes ajudar la Biquipédia acrecentando-lo.

Modelo:Eiboluçon Houmana