Ua República (de l lhatin Res publica, "cousa pública") ye ua forma de gobierno na qual un repersentante, normalmente chamado persidente, ye scolhido pul pobo para ser l xefe de paíç, podendo ó nun aquemular cul poder eisecutibo. La forma de eileiçon ye normalmente rializada por boto lhibre i secreto, an anterbalos regulares, bariando cunforme l paíç. La ourige de la república stá na Roma clássica, quando purmeiro aparecian anstituiçones cumo l Senado.

Definiçon jurídica eiditar

Eisisten hoije dues formas percipales de república:

  1. República persidencialista ó persidencialismo - Nesta forma de gobierno l persidente, scolhido pul boto para un mandato regular, aquemula las funçones de Xefe de Stado i xefe de gobierno. Nesse sistema, para lhebar a cabo sou plano de gobierno, l persidente debe barganhar cul Lhegislatibo causo nun tenga maiorie;
  2. República parlamentarista ó parlamentarismo - Neste causo l persidente solo responde a la xefie de Stado, stando la xefia de gobierno atrebuída a un repersentante scolhido de forma andireta pul Lhegislatibo, normalmente chamado "premié", "purmeiro-menistro" ó inda "chanceler" (na Almanha).

Cunceito de república eiditar

L cunceito de república nun ye claro, cunfundindo-se a las bezes cun democracie, a las bezes cun lhiberalismo, a las bezes tomado solo an sou sentido eitimológico de "bien quemun"; más recentemente, ten sido anterpretado pul senso quemun cumo "respeito a las anstituiçones".

De l punto de bista stórico, las repúblicas i l republicanismo apaecírun an cuntraposiçon a las monarquies, cunsidradas, debido al sou carátele abselutista, cumo oupressoras i lhiberticidas. La purmeira república de que se ten ambora ye la romana, fundada ne l seclo V a. c., eisatamente an cuntraposiçon a la monarquie (etrusca). Na Eidade Média houbo bárias repúblicas, de las quales las más famosas fúrun las eitalianas (por eisemplo: Florença) i, depuis, la houlandesa. Cada ua deilhas tubo caratelísticas própias i sou eilemiento ouneficador ye, de fato, ua negaçon: nun éran monarquies.

Inda na Eidade Média alguns teóricos de l abselutismo, cumo Jean Bodin, defendian un cunceito amplo i lhiteral de república, baseado an sue eitimologie: assi, se las monarquies preocupássen-se más cul zambolbimiento de las naciones que cun las çputas dinásticas i las guerras feudales, serien "republicanas"; esse sentido fui recuperado ne l seclo XVIII pul baron de Montesquieu, al referir-se al causo anglés, an que l "rei reina mas nun goberna".

Ne l seclo XVII houbo l causo eisemplar de gobierno republicano na Anglaterra, na época de Oliver Cromwell, i la república de l Stados Ounidos sin dúbeda ampressionou l mundo pula sue ousadie i lhucideç, mas l republicanismo moderno tubo grande ampulso ne l final de l seclo XVIII, quando, an 1792, porclamou-se la república na Fráncia durante la Reboluçon Francesa. Ls lhíderes republicanos éran ls jacobinos, an particular Danton, i ls teóricos, Diderot, Cundorcet i Rousseau. Nesse período declarar-se republicano era senhal de progressismo, mas culs eicessos de l Terror i, depuis, cul Ampério de Napoleon Bonaparte i la Restouraçon monárquica na Fráncia, l republicanismo era sinónimo de subberson i/ó de radicalismo.

Antre 1848 i 1851, la Fráncia bibiu la II República, cun carátele fuortemente social, mas nun tubo sustentaçon na sociadade; sous lhíderes i teóricos fúrun Lamartine, Blanqui, Auguste Blanc. Ua nuoba spriéncia republicana acunteciu solo apuis de la derrota de la Fráncia na Guerra Franco-prussiana, an 1871, i cunfirmou-se l regime an cerca de 1880, quando las oupçones monarquistas fúrun çcartadas. A III República francesa fui sinónimo de porgresso social, cula ounibersalizaçon de l ansino, la anstituiçon de l ansino lhaico oubrigatório i outras reformas, ambora tamien tenga acuntecido un ampulso ne l quelonialismo i ne l nacionalismo xenófobo (specialmente contra la Almanha), para alhá de l lhamentable causo Dreyfus, de caráter anti-semita (mas cun l resultado que fui l de reforçar la República). L cuntenido teórico de l republicanismo, nesse período, cunsistie an progresso social, partecipaçon política, laicidade i, al menos retoricamente, fraternidade ounibersal; sous lhíderes fúrun Léon Gambetta i Jules Ferry i sous teóricos, Littré i Pierre Laffitte, na steira de Augusto Comte.

L neo-republicanismo eiditar

Zde fines de ls anhos 1980 i ampeços de 1990 ten ressurgido ua corriente teórica republicana, ó neo-republicana, specialmente ne ls países anglo-saxones. Ls percipales outores dessa ressurgimiento son, de l punto de bista de la Teorie Política (ó de la Filosofie Política), l eirlandés Phillip Pettit, outor de Republicanism i, de l punto de bista de la Stória, l anglés Quentin Skinner, outor de Liberty before Liberalism.

La teorie (neo-)republicana de Pettit baseia-se na eideia de lhibardade cumo "nó-dominaçon" ó, de maneira más direta, cumo "nó-arbitrariedade". Para defenir essa catadorie, Pettit recupera las " dues lhibardades" defenidas por Isaiah Berlin (retomando ua eideia de l suíço Benjamin Custant), la lhibardade negatiba i la positiba.

La lhibardade positiba cunsiste na participaçon direta de l cidadanos na bida política, culs decedindo pessonal i custantemente ls assuntos públicos; ye l modelo caratelística i propiamente democrático, de la Atenas eidealizada por J.-J. Rousseau, an que todos partecípan de l público i nun hai eisatamente bida pribada. Todos ls cidadanos son lhibres porque subméten-se a las leis que eilhes mesmos fazírun .

La lhibardade negatiba cunsiste na açon zampedida de ls cidadanos an sues bidas particulares, an que l Stado ye lhemitado i nun oufrece muitos ampecilhos pa ls cidadanos. Cumo l que amporta ye la ouséncia de oustaclos a la açon de l andebíduos - i hai lheis que dében ampedir alguas açones, cumo las que proíben matar -, toda lhei ye bista cumo cerceadora de las lhibardades. Ls cidadanos partecípan de la bida política por meio de l porcesso repersentatibo, ó seia, por meio de la scuolha de repersentantes (deputados). Esse ye l eideal liberal, cumo spuosto, por eisemplo, por John Lhocke.

La lhibardade cumo nó-arbitrariedade cunsidra que las lheis nun son fundamentalmente oustaclos a la açon andebidual, mas son custituidoras de las lhiberdades: sin lheis, ó seia, sin Stado nun ye possible la lhibardade. Mas, ls cidadanos nun partecípan de la bida política (esto ye de l Stado) l tiempo anteiro nin ye l "pobo" reunido an assemblé pública na agora l outor de las lheis; la atuaçon de ls cidadanos cunsiste an eisercer un papel de fiscal i cuntrolador de l Stado, puls más bariados meios, de modo a eibitar i a ampedir las arbitrariedades statales. Ne l modelo de Pettit, l porcesso lhegiferante cuntina nas manos de ls repersentantes eileitos, ó seia, de l deputados. L grande eisemplo stórico ye la Roma republicana, anterior al Ampério i al gobierno de Otávio Augusto; por esse motibo, essa teorie tamien ye chamada de "neo-romana". Alguns grandes teóricos republicanos stóricos son Cícero, Nicolau Maquiable i Algernon Sidney.

La República prescisa dun persidente.

Ber tamien eiditar