Judaísmo

	Ls outros porjetos Wikimedia tamien ténen material subre este tema:
<img alt="Wikiquote" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/21px-Wikiquote-logo.svg.png" decoding="async" width="21" height="25" class="mw-file-element" data-file-width="300" data-file-height="355">	Citaçones ne l Wikiquote

Modelo:UnicodeArabe Modelo:Judaísmo Judaísmo (an heibraico יהדות, transl. Yahadút) ye l nome dado a la religion de l pobo judiu, la más antiga de las trés percipales religiones monoteístas (las outras dues son l crestianismo i l eislamismo) .

Surgido de la religion mosaica, l judaísmo, apesar de sues ramificaçones, defende un cunjunto de doutrinas que l çtingue de outras religiones: la crença monoteísta an YHWH (a las bezes chamado Adonai ("Miu Senhor"), ó inda HaShen ("L Nome") - ber Nomes de Dius ne l Judaísmo) cumo criador i Dius i la eileiçon de Eisrael cumo pobo scolhido para recebir la rebelaçon de la Torá que serien ls mandamientos deste Dius. Drento de la bison judaica de l mundo, Dius ye un criador atibo ne l ouniberso i que anfluencia la sociadade houmana, na qual l judiu ye aquel que pertence a ua lhinhaige cun un pato eiterno cun este Dius.

Hai dibersas tradiçones i doutrinas drento de l judaísmo, criadas i zambolbidas cunforme l tiempo i ls eibentos stóricos subre la quemunidade judaica, ls quales son seguidos an maior ó an menor grau pulas dibersas ramificaçones judaicas cunforme sue anterpretaçon de l judaísmo. Antre las más coincidas ancontra-se l uso de oubjetos religiosos cumo l quipá, questumes alimentares i culturales cumo cashrut, brit milá i peiot ó l uso de l heibraico cumo lhéngua lhitúrgica.

Al cuntrário de l que puoda parecer, un judiu nun percisa seguir necessariamente l judaísmo inda que l judaísmo solo puoda ser necessariamente praticado por judius. Hoije l judaísmo ye praticado por cerca de quinze milhones de pessonas an to l mundo (2006).^{[sin fuontes?]} De la miesma forma, l judaísmo nun ye ua religion de cumberson, efetibamente respeita la pluralidade religiosa zde que tal nun benga a ferir ls mandamientos de l judaísmo. Alguns ramos de l judaísmo defénden que ne l período messiánico todos ls pobos reconhecírun YHWH cumo único Dius i submetir-se-an a la Torá.

Eitimologie

L termo "judaísmo" bieno al pertués pul termo griego Ιουδαϊσμός (transl. Iudaïsmós), que, por sue beç, chamaba algo ó alguien relacionado al topónimo Judá - an griego Ιούδα (transl. Iúda), i an heibraico יהודה (transl. Yehudá).

Ourige i stória de l judaísmo

La stória de l judaísmo ye la stória de cumo se zambolbiu la religion percipal de la quemunidade judaica que, inda que nun seia unificada (ber Religiosidade judaica), cuntén percípios básicos que la çtingue de outras religiones. De acordo cula bison religiosa l judaísmo ye ua religion ourdenada pul Criador atrabeç dun pato eiterno cul patriarca Abraon i sue decendéncia. Yá ls studiosos crénen que l judaísmo seia fruito de la fuson i eiboluçon de mitologies i questumes tribales de la region de l Lebante ounificadas apuis mediante la cuncéncia dun nacionalismo judaico.

Inda que seia antimamente relacionada a la stória de l pobo judiu, la stória de l judaísmo se çtingue por anfatizar solamente la eiboluçon de la religion i cumo esta anfluenciou l pobo judiu i l mundo.

Primórdios de l judaísmo

Mosaísmo i crenças Eisraelitas pré-eisílio

Abraon i ls trés Anjos a las puortas de l purgatório, segundo çcriçon de Dante Alighieri an 1250 grabura de Gustabe Doré (1832-1883)

Inda que l judaísmo solo baia ser chamado cumo tal solo apuis de l retorno de l catibeiro de ls judius, na Babilónia, de acordo cula tradiçon judaico-crestiana la ourige de l judaísmo starie associada al chamado de Abraon a la promessa de YHWH. Abraon, oureginário de Ur (atualmente Eiraque, antiga Caldéia), tenerie sido un defensor de l monoteísmo an un mundo de idolatria, i pula sue fidelidade a la YHWH tenerie sido recumpensado cula promessa de que tenerie un filho, Isaac de l qual lhebantarie un pobo que hardarie la Tierra de la promessa. Abraon ye chamado de purmeiro heibreu (de l hebraico עִבְרִי, transl. ibrit, "aquel que ben de l outro lhado"), i passa a bibir ua bida nómada antre ls pobos de Canaana.

D'acordo cula Bíblia, YHWH nun serie solo l Senhor de Eisrael, mas si l Percípio Uno que criou l mundo, i que yá habie se rebelado a outros justos antes de Abraon. Mas cun Abraon ampeça-se un pato de oubediéncia, que deberie ser seguido por todos ls sous çcendentes se quejissen ousufruir de las bençones de YHWH. Alguns rituales tribales son seguidos puls nembros de la família de Abraon que depuis seran ancorporados a la lhegislaçon religiosa judaica.

Alguns studiosos, inda assi, acradítan que YHWH trata-se dua debindade tribal, que solo apuis será eilebada al status de Dius único. La queston ye que cula lhibertaçon de l çcendentes de Eisrael de la tierra de l Eigito pulas manos de Moisés será Ourganizado pula purmeira beç l culto la esta Dibindade. Al cuntrário de outras religiones antropomórficas, YHWH ye tido cumo ua figura transcendente, to-poderosa,eilimitada, que anfluencia la sociadade houmana i rebela als Eisraelitas sue Torá, que cunsistirian an mandamientos de cumo tener ua bida justa delantre de YHWH. La religion mosaica pré-judaísmo solo atingirá sue maturaçon cul ampeço de la monarquia Eisraelita i sue susequente debison an dous reinos: Judá i Eisrael. Esta debison marcará ua separaçon antre ls rituales religiosos de ls reinos de l norte i de l sul que quédan, até hoije, antre l judaísmo i l judaísmo samaritano .

Inda assi, la bison stórica i bíblica móstran que esta religion mosaica nun era única i sclusiba. Durante todo l período pré-eisílio las fuontes ne ls anforman que ls Eisraelistas serbian dibersas outras debindades, de las quales ls más proeminente era Baal. Anquanto la maiorie de ls religiosos aceita que a mistura antre ls Eisraelitas i ls cananitas apuis de la cunquista de Canaana tenga corrompido la religion Eisraelita, la maiorie de l studiosos prefire aceitar que l mosaismo era solo más ua de las dibersas crenças antre las tribos Eisraelitas, i que solo benerá a se firmar culs profetas i cul eisílio.

La hierarquie i ls rituales de culto mosaico seran firmemente stablecidos cula monarquie, quando seran eilaboradas las regras de sacerdócio i stablecidos ls padrones de l culto cula custruçon de l Templo de Jarusalen. Este nuobo lhocal de culto, sustituto de l antigo Tabernaclo portátil de Moisés,serbiu cumo centro de la religion judaica ,inda que an meio a outros cultos strangeiros.

Eieisílio an Babilónia i l ampeço de la Diáspora

Un de l eilemientos fuortes de la religion pré-judaísmo ye l surgimiento de l profetas, homes de dibersas camadas sociales que pregarian i anunciarian profecies de la parte de D´us. Sue pregaçon anunciando ls castigos de la zoubediéncia para cun D-us ancontrórun retombo cula çtruiçon de Eisrael an 722 a.C. i cula cunquista de Judá puls babilónios an 586 a.C..

Cula çperson de l reinos Eisraelitas, muitos judius assimilórun-se als pobos pa l qual fúrun çpersados. Mas las quemunidades Eisraelitas remanescentes zambolbírun sue cultura i religion, criando l que tenemos hoije cumo judaísmo. L fortalecimiento de la quemunidade i la çcentralizaçon de l culto (atrabeç de la criaçon de las sinagogas), para alhá de l stablecimiento dun cunjunto de mandamientos que deberie ser daprendidos puls nembros de la quemunidade i oubedecidos an qualquier lhugar an que bibessen, aliórun-se a la sperança ne l restablecimiento nobamente na Tierra Prometida, dando als judius ua cuncéncia messiánica. Inda assi, cula lhiberaçon de l retorno de ls judius para la Judéia, poucas quemunidades retornórun para la Judéia.

Anstituto de Moblizaçon Judaica Articulaçon global bie web contra la tentatiba de proliferaçon de l racismo.

L período de l Segundo Templo

Modelo de l Templo de Heirodes

Cul retorno de alguas quemunidades judaicas para la Judéia, ua renobaçon religiosa lhebou a bários eibentos que serien fundamentales pa l surgimiento de l judaísmo cumo ua religion mundial. Antre estes eibentos podemos mencionar a ounificaçon de las doutrinas mosaicas, l stablecimiento dun cánon de las Scrituras, la recustruçon de l Templo de Jarusalen i la adoçon de la noçon de l "pobo judiu" cumo pobo scolhido i atrabeç de l qual serie redimida toda la houmanidade.

La quemunidade judaica de la Judéia creciu cun relatiba outonomie debaixo de l domínio persa, mas la stória judaica tomará amportáncia cula cunquista de la Palestina por Alxandre Magno an 332 a.C.. Cula muorte de Alxandre, l sou ampério fui debedido antre sous generales, i la Judéia fui dominada puls Ptolomius i depuis puls Seléucidas, cuntra ls quales ls judius mobírun rebuoltas que culminórun an sue andependéncia (ber Macabeus).

Cula andependéncia i l domínio de l Macabeus cumo reis i sacerdotes, aparécen las dibersas ramificaçones de l judaísmo de la época de l Segundo Templo: ls fariseus, ls saduceus i ls essénios. Las dibersas polémicas antre las bárias debisones de l judaísmo lhebórun a la cunquista de la Judéia pul Ampério romano (63 a.C.).

L domínio romano subre la Judéia fui, an todo, un período cunturbado. Percipalmente an relaçon als dibersos gobernadores i reis ampuostos subre Roma, l que lhebou a la Rebolta judaica que culminou na çtruiçon de l Segundo Templo i de Jarusalen an 70 d.C. Muitas reboltas judaicas spludiran an todo l Ampério romano, que lhebórun a la Segunda rebuolta judaica sob l comando de Simon Bar-Kokhba i de l rabino Akiba que, apuis de sou fracasso, an 135, lhebou l stado judiu a la stinçon. Depuis desso, el boltou a eisistir solo an 1948.

Las seitas de la época de l Segundo Templo i posterior zambolbimiento de l judaísmo

Por buolta de l purmeiro seclo D.C. habie bárias grandes seitas an çputa de la lhiderança antre ls judius i, an giral, todas eilhas percurában, de forma dibersa, ua salbaçon messiánica an tenermos de outonomie nacional drento de l Ampério Romano: ls fariseus, ls saduceus, ls zelotas i ls essénios. Antre estes grupos,ls fariseus oubtubírun grande anfluéncia drento de l judaísmo, yá que apuis de la çtruiçon de l Templo de Jarusalen, la anfluéncia de l saduceus deminuiu, anquanto ls fariseus, que cuntrolában a maior parte de las sinagogas, cuntinórun a promober sue bison de judaísmo, que oureginará l judaísmo rabínico. Ls judius rabínicos codificórun sues tradiçones ourales nas obras coincidas cumo Talmuds. Neste mesmo período aparecírun tamien ls Nazarenos.

L ramo de ls saduceus dibediu-se an dibersos pequeinhos grupos, que ne l seclo VIII adotórun la rejeiçon de ls saduceus pula lei oural de l fariseus / rabinos registrada na Mishná (i zambolbida por rabinos más recentes ne ls dous Talmudes), pretendendo cunfiar solo ne l Tanakh. Estes judius criórun l judaísmo caraíta, que inda eisiste hoije an die anque l sou númaro de seguidores seia mui menor númaro que l de l judaísmo rabínico. Ls judius rabínicos defénden que ls caraitas son judius, mas que la sue religion ye ua forma de judaísmo ancumpleta i eirrada. Ls caraítas defénden que ls rabinitas son eidólatras i necessitan retornar a las scrituras oureginales.

Ls samaritanos cuntinórun a professar sue forma de judaísmo, i cuntinan a eisistir até ls dies de hoije.

Al lhargo de l tiempo, ls judius tamien fúrun-se defrenciando an grupos étnicos çtintos: ls asquenazitas - (de la Ouropa de Leste i de la Rússia), ls sefarditas (de Spanha, Pertual i de l Norte de África), ls Judius de l Iémen, de la stremidade sul de la península Arábica i dibersos outros grupos. Esta debison ye cultural i nun se baseia an qualquier çputa doutrinária, mas acabou lhebando la defrentes peculiaridades na bison de cada quemunidade subre la prática de l judaísmo .

L judaísmo na Eidade Média

L crestianismo tenerie aparecido cumo ua ramificaçon messiánica de l judaísmo ne l seclo I d.C. apuis de l cisma que lhebou a la separaçon antre judaísmo i crestianismo, l crestianismo zambolbiu-se separadamente, i tamien fui perseguido pul Ampério romano. Cula adoçon de l crestianismo cumo religion de l ampério ne l seclo IB, la tendéncia a querer eirradicar l paganismo i la bison de l judaísmo cumo ua religion que tenerie çprezado Jasus Cristo, lhebou a un custante choque antre las dues religiones, adonde la política de cumberter judius a la fuorça lhebaba a la spulson, spoliaçon i muorte, causo nun fusse aceita la cumberson. Esta bison antijudaica era cumpartida tanto pul catolicismo, quanto por Protestantismo, protestantes aparecidas ne l seclo XVI (beija l artigo Anti-semitismo).

Testo anti-semita de Martico Lutero: Subre ls judius i sues mintiras (1543)

Ls judius i dibersas minorias tornórun-se bítimas de dibersas acusaçones i perseguiçones por parte de ls crestianos. La cumberson al judaísmo fui proibida pula Eigreija, i las quemunidades judaicas fúrun relegadas a la marginalidade an dibersas naciones ó spulsas. L judaísmo tornou-se anton ua forma religiosa de rejisténcia a la dominaçon ampuosta pula Eigreija, zambolbendo alguas de las doutrinas sclusibistas de muitas tradiçones judaicas atuales.

Cul aparecimiento de l eislamismo ne l seclo VII d.C. i sue rápida chubida antre dibersas naciones, ampeça-se la relaçon deste cul judaísmo, caratelizado por períodos de perseguiçon i outros de paç, ne l qual debe-se anfatizar la era de ouro ne l judaísmo na Spanha mulçumana.

Chassidismo

L judaísmo hasídico fui fundado por Eisrael ben Eiliezer (1700-1760), tamien coincido por Ba'al Shen Tob, ó Besht. Ls sous çcípulos atraíran muitos seguidores, i eilhes própios stablecírun numerosas seitas hasídicas na Ouropa. L judaísmo hasídico acabou por se transformar ne l modo de bida de muitos judius na Ouropa, i chegou als Stados Ounidos durante las grandes bagas de emigraçon judaica na década de 1880.

Algun tiempo antes, tenie habido un sério cisma antre ls judius hassídicos i nó-hassídicos. Ls judius ouropeus que rejeitában l mobimiento hasídico éran chamados puls hasidin de mitnagdin, (literalmente "ls cuntrários", "ouponentes"). Alguns de ls motibos para la rejeiçon de l judaísmo hasídico radicában-se na eisiberáncia oupressiba de la prece hasídica - nas sues amputaçones nó-tradicionales de que ls sous lhíderes éran anfalibles i alegadamente ouperában milagres, i na preacupaçon cula possiblidade de l mobimiento se trasformar nua seita messiánica. Zde anton, todas las seitas de l judaísmo hasídico fúrun absorbidas pula corriente percipal de l judaísmo ortodoxo, i an particular pul judaísmo ultra-ortodoxo.

L zambolbimiento de las seitas modernas an respuosta al Eiluminismo

Ne ls finales de l seclo XVIII, la Ouropa fui barrida por un cunjunto de mobimientos anteletuales, sociales i políticos coincidos pul nome de Eiluminismo. L judaísmo zambolbiu-se an bárias seitas çtintas an respuosta la este fenómeno sin antecedentes: l judaísmo reformista i l judaísmo lhiberal, muitas formas de judaísmo ourtodoxo (ber tamien Hassidismo) i judaísmo cunserbador (ber tamien Judaísmo lhiberal) i inda ua cierta quantidade de grupos menores.

Judaísmo na atualidade

Ne l Judaísmo Reformista las ouraçones son an giral feitas na léngua bernácula i homes i mulhieres zampengan l mesmo papel ne l culto

Na maior parte de las naciones oucidentales, cumo ls Stados Ounidos, l Reino Ounido, Eisrael i la África de l Sul, muitos judius secularizados deixórun de participar ne ls deberes religiosos. Muitos tubírun abós religiosos, mas crecírun an lhares adonde la eiducaçon i ouserbáncia judaicas yá nun éran ua prioridade. Por un lhado, tenden a agarrar-se a las sues tradiçones por rezones de eidantidade, mas por outro lhado, la bida cotidiana i pressones sociales tenden la afastá-los de l judaísmo. Studos recentes feitos an judius amaricanos andican que muitas pessonas que se eidantifican cumo de hardáncia judaica yá nun se eidantifican cumo adetos de la religion coincida cumo judaísmo. Las bárias ramificaçones judaicas ne ls Stados Ounidos i ne l Canadá ancórun este fato cumo ua situaçon de crise, i ténen sérias preocupaçones culas crecentes taxas de casamientos mistos i assimilaçon de la quemunidade judaica. Ua beç que ls judius amaricanos ténen benido a casar más tarde de l que acuntecie antigamente, ténen benido a tener menos filhos, i la taxa de nacimientos antre estes çceu de más de 2.0 para 1.7 (la taxa de sustituiçon, esto ye, la taxa para mantener la populaçon stable, ye de 2.1)^[1].

Mas, ne ls redadeiros 50 anhos todas las percipales ramificaçones judaicas ténen assistido a un oumiento de moços judius que percúran la eiducaçon judaica, a aderir a las sinagogas i la se tornáren (an graus dibersos) más ouserbantes de las tradiçones. L mobimiento de l judius que retórnan a la ouserbaçon de l judaísmo ye chamado Baalei Teshuba' '.

Ramificaçones de l judaísmo

L Muro Oucidental an Jarusalen ye l que resta de l Segundo Templo

Ne ls dous redadeiros seclos, la quemunidade judaica dibediu-se nua série de chamamientos; cada ua deilhas ten ua defrente bison subre que percípios debe un judiu seguir i cumo debe un judiu bibir la sue bida. Anque las defrenças, eisiste ua cierta ounidade nas bárias chamamientos.

L judaísmo rabínico, aparecido de l mobimiento de l fariseus apuis de la çtruiçon de l Segundo Templo, i que aceita la tradiçon oural para alhá de la Torá scrita, ye l único que hoije an die ye reconhecido cumo judaísmo, i ye quemumente dibedido ne ls seguintes mobimientos:

Judaísmo ortodoxo - cunsidra que la Torá fui scrita por Dius que la ditou la Moisés, sendo las sues lheis eimutables. Ls judius ortodoxos cunsídrun l Shulkhan Arukh (cumpilaçon de las lheis de l Talmude de l seclo XVI, pul rabino Joseph Caro) cumo la codificaçon definitiba de la lhei judaica. L judaísmo ortodoxo sprime-se anformalmente atrabeç de dous grupos, l judaísmo moderno ortodoxo i l judaísmo haredi. Esta redadeira forma ye más coincida cumo "judaísmo ultraortodoxo", mas l termo ye cunsidrado oufensibo puls sous adetos. L judaísmo chassídico ye un subgrupo de l judaísmo haredi.
Judaísmo cunserbador - fura de l Stados Ounidos ye coincido por judaísmo Masorti. Zambolbiu-se na Ouropa i ne ls Stados Ounidos ne l seclo XIX, an resultado de las mudanças antroduzidas pul Eiluminismo i la Emancipaçon de l Judius. Carateliza-se por un cumpromisso an seguir las lheis i práticas de l judaísmo tradecional, cumo l Shabat i l cashrut, ua atitude positiba an relaçon a la cultura moderna i ua aceitaçon de l métodos rabínicos tradecionales de studo de las scrituras, bien cumo l recurso la modernas práticas de crítica testual. Cunsidra que l judaísmo nun ye ua fé stática, mas ua religion que se adata a nuobas cundiçones. Pa l judaísmo cunserbador, la Torá fui scrita por profetas anspirados por Dius, mas cunsidra nun se tratar dun decumiento de la sue outorie.
Judaísmo reformista - formou-se na Almanha an respuosta al Eiluminismo. Rejeita la bison de que la lhei judaica deba ser seguida pul andíbiduo de forma oubrigatória, afirmando la soberanie andibidual subre l que ouserbar. De ampeço este mobimiento rejeitou práticas cumo la circuncison, dando énfase als ansinamientos éticos de l profetas; las ouraçones éran rializadas na lhéngua bernácula. Hoije an die, alguas cungregaçones reformistas boltórun a ousar l heibraico cumo lhéngua de las ouraçones; la brit milá ye oubrigatória i la cashrut, stimulada.
Judaísmo reconstrucionista: formou-se antre las décadas de 20 i 40 de l seclo XX por Mordecai Kaplan, un rabino einicialmente cunserbador que más tarde dou énfase a la reinterpretaçon de l judaísmo an tenermos cuntemporáneos. A la semelhança de l judaísmo reformista nun cunsidra que la lhei judaica deba ser suprema, mas al mesmo tiempo cunsidra que las práticas andebiduales dében ser tomadas ne l cuntesto de l cunsenso quemunal.

Para alhá destes grupos eisisten ls judius nun praticantes, ó lhaicos, judius que nun acradítan an Dius mas inda assi manténen culturalmente questumes judaicos; i l judaísmo houmanístico, que baloriza más la cultura i stória judaica.

Doutrinas de l judaísmo

Aparecírun bariadas formulaçones de las crenças judaicas, la maiorie deilhas cun mui an quemun antre si, mas dibergentes an bários aspetos. Ua cumparaçon antre bárias dessas formulaçones mostra un eilebado grau de toleráncia pulas defrentes perspetibas teológicas. L que se segue ye un sumário de las crenças judaicas. Ua çcusson más detalhada destas crenças, acumpanhada por ua çcusson subre las sues ouriges, puode ser ancuntrada ne l artigo subre ls percípios de fé judaicos.

Monoteísmo

L percípio básico de l judaísmo ye a unicidade abseluta de YHWH cumo Dius i criador, ounipotente, ounisciente, ounipersente, que anfluencia todo l ouniberso, mas que nun puode ser lhemitado de forma algua (l que carateliza an idolatria, l pecado más mortal d'acordo cula Torá). La afirmaçon de la crença ne l monoteísmo manifesta-se na porfisson de fé judaica coincida cumo Shemá. Assi qualquiera tentatiba de politeísmo ye fuortemente rechaçada pul judaísmo, assi cumo ye proibido seguir ó oufrecer prece a outro que nun seia YHWH.

Cunforme l relacionamiento de YHWH cun Eisrael, l judaísmo anfatiza ciertos aspetos de la dibindade chamando-lo por títalos defrenciados (ber Nomes de Dius ne l Judaísmo).

L judaísmo a seguir al eisílio inda assi assumiu la eisisténcia dua corte spritual na qual Dius serie ua spece de rei, l qual cuntrolarie seres para eisecuçon de sue buntade (anjos). Esta bison era aceita puls fariseus i passada pa l posterior judaísmo rabínico, mas inda assi çprezada puls saduceus.

La Rebelaçon

L judaísmo defende ua relaçon special antre Dius i l pobo judiu, manifesta atrabeç dua rebelaçon cuntina de geraçon a geraçon. L judaísmo acradita que la Torá ye la rebelaçon eiterna dada por Dius als judius. Ls judius rabinitas i caraítas tamien aceitan que homes atrabeç de la stória judaica fúrun anspirados pula profecie, sendo que muitas de las quales stan splícitas ne ls Nebiin i ne ls Kethubin. L cunjunto destas trés partes fázen las Scrituras Heibraicas coincidas cumo Tanakh.

La profecie drento de l judaísmo nun ten l carátener sclusibamente adebinatório cumo assume an outras religiones, mas manifestaba-se na mensaige de la Dibindade para cun sou pobo i l mundo, que poderie assumir l sentido de adberténcia, julgamiento ó rebelaçon quanto a la Bontade de la Dibindade. Esta profecie ten un lhugar special zde l percípio de l mosaismo, seguindo pulas dibersas scuolas de porfetas seguintes (que serbien cumo cunselheiros de l reis) i tenendo sou auge cula época de l dous reinos. Oufecialmente se reconhece que la época de ls porfetas ancerra-se na época de l eisílio babilónico i de l retorno a Judá. Inda assi l judaísmo reconheciu dibersos porfetas durante la época de l Segundo Templo, i durante l posterior período rabínico.

Metafísica

Cunceitos de bida i muorte

L antendimiento de ls cunceitos de cuorpo, alma i sprito ne l judaísmo barie cunforme las épocas i las dibersas seitas judaicas. L Tanach nun faç ua çtinçon teológica destes, ousando la palabra que giralmente ye traduzido cumo alma (néfesh) para se referir a la bida i l termo giralmente traduzido cumo sprito (ruakh) para se referir a la fólego. Deste modo, las anterpretaçones de l dibersos grupos son muitas bezes cunflitantes, i muitos studiosos prefíren nun çcorrer subre l tema.

Ressurreiçon i la bida para alhá-muorte

L Tanach, scetuando alguns puntos poéticos i cuntrobersos, jamales faç refréncia a ua bida para alhá de la muorte, nin a un cielo ó anferno, pul que ls saduceus posteriormente rejeitában estas doutrinas. Porén apuis de l eisílio an Babilónia, ls judius assimilórun las doutrinas de la eimortalidade de la alma, de la ressurreiçon i de l juízo final, i custituían an amportante ansino por parte de l fariseus.

Nas atuales corrientes de l judaísmo, las afirmaçones subre l que acunte apuis de la muorte son postulados i nun afirmaçones, i barie-se la anterpretaçon dada al que acuntece na muorte i se eisiste ó nun ressurreiçon. La maiorie de las corrientes cré an ua ressurreiçon ne l mundo bindouro (Olan Habá), ancluindo ls caraítas, anquanto outra parcela de l judaísmo cré na rencarnaçon, i l sentido de l que seia ressurreiçon ó rencarnaçon barie de acordo cula ramificaçon.

Cabalá

Cabalá ye l nome dado al coincimiento místico sotérico de alguas corrientes de l judaísmo, que defende anterpretaçon de l ouniberso, de Dius i de las scrituras atrabeç de sues naturezas dibinas.

Quien ye cunsidrado judiu

Judius a rezar ne l Yon Kipur, de Maurycy Gottlieb

La lhei judaica cunsidra judiu todo aquel que naciu de mai judie ó se cumbertiu d'acordo cun essa miesma lhei de acordo cul judaísmo rabínico. Alguas ramificaçones cumo l Reformismo i l Reconstrucionismo aceitan tamien la lhinhaige patrilinear, zde que l filho tenga sido criado i eiducado an meio judaico.

Un judiu que deixe de praticar l judaísmo i se trasforme nun judiu nó-praticante cuntina a ser cunsidrado judiu. Un judiu que nun aceite ls percípios de fé judaicos i se torne agnóstico ó atiu tamien cuntina a ser cunsidrado judiu.

Inda assi, se un judiu se cumbirte a outra religion, cumo l budismo ó l crestianismo, ó inda, que se afirma judiu messiánico (ramificaçon protestante que defende Jasus cumo l messias pa ls judius) perde l lhugar cumo nembro de la quemunidade judaica tradecional i trasforma-se nun apóstata. Segundo la tradiçon, la sue família i amigos tóman lhuto por el, pus para un judiu abandonar la religion ye cumo se morrisse (nin siempre esto ocorre, mas la pessona ye tida cumo alguien nun pertenencente a la quemunidade)^{[sin fuontes?]}. Esta pessona, causo queira retornar al judaísmo, nun percisa se cumberter, d'acordo cula maior parte de las outoridades an lei judaica.

Las pessonas que deseian se cumberir al judaísmo deben aderir als percípios i tradiçones judaicas. Ls homes ténen de passar pul ritual de l brit milá (circuncison). Qualquier cumberso ten de passar inda pul ritual de la mikbá ó banho ritual. Ls judius ortodoxos reconhecen solo cumbersones feitas por sous tribunales rabínicos, seia an Eisrael ó an outros lhocales. Las quemunidades reformistas i lhiberales tamien eisigen la adeson als percípios i tradiçones judaicos, l brit milá i la mikbá, de acordo culs critérios stipulados an cada mobimiento.

Anquanto las cumbersones outorizadas por tribunales rabínicos ortodoxos son aceitas cumo bálidas por todas las corrientes de l judaísmo, aqueilhas feitas d'acordo culas corrientes Reformista ó Cunserbadora son aceitas ne l Stado de Eisrael i an todas las quemunidades judaicas nó-ortodoxas ne l mundo anteiro (más de 80% de l judius de l planeta), mas rejeitadas pul mobimiento ortodoxo.

Ciclo de bida judaico

Material ousado an ua cerimónia de brit milá, eisibido ne l museu de la cidade de Göttingen

Brit milá - Las buonas-benidas de ls bebés de l sexo masculino a la aliança atrabeç de l ritual de la circuncison.
Zebed habat - Las buonas-benidas de ls bebés de l sexo feminino na tradiçon sefardita.
B'nai Mitzbá - La celebraçon de la chegada dun nino a la maioridade, i por se tornar respunsable, dende an delantre, por seguir ua bida judaica i por seguir la halakhá.
Casamiento judaico
Shib'á - L judaísmo ten práticas de lhuto an bárias etapas. A la purmeira etapa (ouserbada durante ua sumana) chama-se shib'á, a la segunda (ouserbada durante un més) chama-se sheloshin i, para aqueilhes que perdírun un de ls progenitores, eisiste ua terceira etapa, la abelut yod bet chódesh, que ye ouserbada durante un anho.

Bida quemunitária

Bida quemunitária judaica ye l nome dado a la ourganizaçon de las defrentes quemunidades judaicas ne l mundo. Hai bariaçones de lhocales i questumes mas giralmente las quemunidades cuntan cun un sistema de regras quemunales i religiosas, un cunselho para julgamiento i un centro quemunal cun lhocal para studo. Inda assi, la família ye cunsidrada l percipal eilemiento de la bida quemunitária judaica, l que al lhado de l mandamiento de Crecei i multiplicai lhieba al desestímulo de práticas ascéticas cumo l celibato anque la eisisténcia atrabeç de la stória de alguas seitas judaicas que promobéssen esta renúncia.

Sinagoga

Anterior de la Sinagoga pertuesa de Amsterdon

La sinagoga ye l lhocal de las reuniones religiosas de la quemunidade judaica, hábito adquerido apuis de la cunquista de Judá pula Babilónia i la çtruiçon de l Templo de Jarusalen. Cula eineisisténcia dun lhocal de culto, cada quemunidade zambolbiu sou lhocal de reuniones, que apuis de la custruçon de l Segundo Templo tornou-se ls centros de bida quemunitária de las quemunidades de la Diáspora. Na strutura de la sinagoga çtaca-se l rabino, lhídere spritual drento de la quemunidade judaica i l chazan (cantor lhitúrgico).

Chíren

L Chéren ye la más alta censura eiclesiástica na quemunidade judaica. Ye la scluson total de la pessona de la quemunidade judaica. Fuora an causos raros que tubírun lhugar antre ls judius ultra-ortodoxos, l chíren deixou de se praticar depuis de l eiluminismo, quando las quemunidades judaicas lhocales perdírun la outonomie de que çpunhan anteriormente i ls judius fúrun antegrados nas naciones genties an que bibian.

Cultura judaica

Cultura judaica lhida culs dibersos aspetos culturales de las quemunidades judaicas, ouriundos de la prática de l judaísmo, de sue antegraçon als dibersos pobos i culturas ne l mundo, assi cumo assimilaçon de l questumes destes. Antre ls percipales aspetos de la cultura judaica podemos anfatizar ls lhénguas, las bestimentas i la alimentaçon (Cashrut).

Bestimentas

Kipá ,simblo çtintibo ousado percipalmente puls judius rabínicos cumo Temor la D-us

L judaísmo ten alguas tradiçones religiosas i culturales an relaçon a la bestimentas, dentre eilhes podemos çtacar :

Calendário judaico

Baseados na Torá a maior parte de las ramificaçones judaicas sigue l calendário lhunar. L calendário judaico rabínico ye cuntado zde 3761 a.C. L Anho Nuobo judaico, chamado Rosh Hashaná (an heibraico ראש השנה, lhiteralmente "cabeça de l anho") ye l nome dado al anho-nuobo ne l judaísmo)., acunte ne l purmeiro ó ne l segundo die de l més heibreu de Tishrei, que puode caer an setembre ó outubre. Ls anhos quemuns, cun duoze meses, puoden tener 353, 354 i 355 dies, anquanto ls bissestos, de treze meses, 383, 384 ó 385 dies. L calendario judaico ampeça a ser cuntado an 7 de outubre de 3760 a.C.que pa ls judius fui la data de la criaçon de l mundo l que quier dezir que stamos a bibir ne l anho de 5767 (para 2007).

Dibersas festibidades son baseados neste calendário: puode-se dar énfase a las festibidades de Rosh Hashaná, Pessach, Shabuót, Yon Kipur i Sucót. Las dibersas quemunidades tamien síguen datas festibas ó de ayuno i ouraçon cunforme sues tradiçones. Cula criaçon de l Stado de Eisrael dibersas datas comemoratibas de cunho nacional fúrun ancorporadas a las festibidades de la maiorie de las quemunidades judaicas.

Léngua heibraica

L heibraico (tamien chamado לשון הקודש Lashon haKodesh ("La Léngua Sagrada") ) ye l percipal lhéngua outelizado ne l judaísmo outelizado cumo lhéngua lhitúrgica durante seclos. Fui rebibido cumo un lhéngua de uso corriente ne l seclo XIX i outelizado atualmente cumo lhéngua oufecial ne l Stado de Eisrael. Inda assi dibersas quemunidades judaicas outelízan outros lhénguas cuja ourige an sue maiorie surge de la mistura de l heibraico cun lhénguas lhocales (ber Lhénguas judaicas).

Crença messiánica i scatologie judaica

Escatologie judaica refire-se a las defrentes anterpretaçones judaicas dadas als temas relacionados al feturo: inda que se acraditarmos na Torá este tema nun seia tan zambolbido ne l judaísmo primitibo apuis de l retorno de l Eieisílio an Babilónia zambolbiu-se baseado ne l profetismo i ne l nacionalismo judaico cunceitos que eirien formar la base de la scatologie judaica. Antre estes temas percipales podemos nomear ls cunceitos subre l Messias i l Olan Habá (mundo bindouro) ne l qual todas las naciones se submetirian a YHWH i a Torá i na qual Eisrael acuparie un lhugar de çtaque.

Messias

Drento de l judaísmo, la doutrina de l Messias ye un assunto que puode bariar de ramificaçon para ramificaçon. Storicamente dibersos personaiges fúrun chamados de Messias, de l heibraico ungido, que nun assume l mesmo sentido habitual de l crestianismo cumo un "ser salbador i digno de adoraçon" . Até mesmo l cunceito de l Messias nun aparece na Torá, i por esto mesmo recibe anterpretaçones defrentes d'acordo cun cada ramificaçon.

La maior parte de l judius acradita ne l Messias cumo un home judiu, filho dun home i dua mulhier, (an alguas ramificaçones ye cunsidrado que benerie de la tribo de Yehudá i de la çcendéncia de l rei Dabid, ua hardáncia de l sentimiento nacionalista que regulou la bida judaica pós-eisílio) que reinará subre Eisrael, recustruirá la nacion fazendo cun que todos ls judius retórnen a la Tierra Santa i ounirá ls pobos nua era de paç i prosperidade debaixo de l domínio de YHWH.

Alguas ramificaçones judaicas (reformistas) acradítan inda assi que la era messiánica nun ambuolba necessariamente ua pessona, mas si que se trate dun período de paç, prosperidade i justícia na houmanidade. Dan por esso particular amportança al cunceito de "tikkun olan", "reparar l mundo", ó seia, la prática dua série de atos que cundúzen a un mundo socialmente más justo.

Literatura de l judaísmo

Sefer Torá.

Ls dibersos eibentos de la stória judaica lhebórun a ua balorizaçon de l studo i de la alfabetizaçon de l nembros de la quemunidade judaica. Na Diáspora la busca de lhigaçon cul judaísmo i la busca de nó-assimilaçon culs questumes gentílicos lhebórun a ua énfase na necidade de la eiducaçon i alfabetizaçon zde la anfáncia, pul que na maior parte de las quemunidades judaicas l analfabetismo ye praticamente eineisistente. Este pensamiento lhebou a la criaçon dua basta lhiteratura percipalmente de uso religioso.

Drento de l judaísmo, la scritura más amportante ye la Torá, que serie l lhibro cuntenendo l cunjunto de stórias de la ourige de l mundo, de l home i de l pobo de Eisrael, assi cumo ls mandamientos de oubediéncia a la Dius. Para la maior parte de las ramificaçones judaicas, acrecenta-se la stória de Eisrael i las palabras de ls profetas Eisraelitas até la custruçon de l Segundo Templo, cun sue lhiteratura relacionada, que cumpiladas na época de l retorno de Babilónia, custituíran l que conhecemos cumo Tanakh, coincido puls nó-judius cumo Antigo Testamiento.

Ls judius rabinitas crénen que Moisés recebiu para alhá de la Torá escrita, ua tradiçon oural que serbirieb cumo un cumplemiento de la purmeira, i que serie passada de geraçon a la geraçon zde Moisés, i que benerie a ser cumpilada ne l seclo IV d.C. cumo l Talmude. Ls judius caraítas recúsan estes testos .

Cada ramificaçon ten sous própios testos i lhibros.

Literatura rabínica

- L Mishná cun comentairos.
- Ls Talmudes de Jarusalen i Babilónico i respetibos comentairos.
- L Toseftá.
- L Midrash de Halakhá i de Aggadá.
- Códigos de Lei i Questume Judaicos.
  - La Mishné Torá cun comentairos.
  - L Tur cun comentairos.
  - L Shulkhan Arukh cun comentairos.
- Responsa.
Pensamiento i ética judaicas.
- Filosofie judaica.
- Ética judaica i Mobimiento mussar.
- Cabalá.
- Judaísmo Chasídico / Hassidismo.
Poesie judaica clássica (Piyyut).
Liturgie judaica, ancluindo l Siddur.

Judaísmo i l mundo

Judius i nó-judius: las lheis de Noé

L judaísmo nun ye atualmente ua religion proselitista, inda que ne l passado yá tenga feito missones deste tipo. Más percisamente solo l patriarca Abrahan l fazie, apuis de se tornou ua prática proibida. Atualmente l judaísmo aceita la pluralidade religiosa, i prega la oubrigaçon de l cumprimientos de la Torá solo al pobo judiu. Inda assi defende que ciertos mandamientos (chamados de Leis de Noé, debido a tenéren sido antregues por Dius la Noé depuis de l Dilúbio), dében ser seguidas por toda la bida.

Judaísmo i Crestianismo

Anque l Crestianismo defender ua ourige judaica, l judaísmo cunsidra l crestianismo ua religion pagana. Anque la eisisténcia de judius cumbertidos al Crestianismo i outras religiones, nun eisiste nanhue forma de judaísmo que aceite las doutrinas de l Crestianismo cumo la debindade de Jasus ó la crença an sou caráter messiánico (ber Religiosidade judaica i Judaísmo messiánico). Alguas ramificaçones tentórun ber Jasus cumo un profeta ó un rabino famoso, mas hoije esta bison tamien ye çcartada pula maiorie de ls judius.

Eisisten dibersos artigos subre la relaçon antre l judaísmo i l crestianismo. Esses artigos ancluen:

Zde l Houlocausto, dórun-se muitos passos ne l sentido de la recunciliaçon antre alguns grupos crestianos i l pobo judiu. L artigo subre la reconciliaçon antre judius i crestianos studa este assunto.

Tentatibas por parte de grupos religiosos crestianos (percipalmente de ourige eibangélica) de cumberson al judaísmo son çprezadas i cundenadas puls grupos religiosos judaicos.

Judaísmo i eislamismo

L eislamismo toma dibersas de sues doutrinas de l judaísmo, sendo que las dues religiones manténen sou antercámbio religioso zde la época de Maomé, cun períodos de toleráncia i antoleráncia de ambas las partes. Ye specialmente significatibo l período coincido cumo Eidade de Ouro de la cultura judaica, antre 900 a 1200 na Spanha mulçumana. Tamien debe anfatizar-se l atual cunflito antre parte de la populaçon muçulmana i ls judius debido a la queston de l cuntrole de Jarusalen i outros puntos políticos, stóricos i culturales.

L eislan reconhece ls judius cumo un de ls pobos de l Libro, anque acradíten que ls judius síguen ua Torá corrompida. Yá l judaísmo nun acradita an Maomé cumo profeta i nun aceitan bários mandamientos de l eislan.

Refréncias

↑ DORFF, Eilliot N. "This is My Belobed, This is My Friend: La Rabbinic Lettener on Antimate relationes", p.27. The Assemblé rabínica|Rabbinical Assembly, 1996)

Bibliografie

Dosick, Wayne. Libing Judaisn: The Cumplete Guide to Jewish Belief, Tradition and Pratice.
Gillman, Neil. Cunserbatibe Judaisn: The New Century, Behrman House.
Gurock, Jeffrey S. Amarican Jewish Orthodoxy in Storical Perspetibe, 1996, Ktab.
Guttman, Julius. Philosophies of Judaisn, trad. pa l anglés por David Silberman, JPS. 1964.
Back to the Sources: Reading the Classic Jewish Texts Ed. Barry W. Holtç, Summit Boks.
Johnson, Paul. La Story of the Jews, HarperCollines, 1988.
La People Debeded: Judaisn in Cuntemporary America, Jack Wertheimer. Brandeis Ounib. Press, 1997.
Ancyclopaedie Judaica, Ketener Publishing, eidiçon CD-ROM, 1997.
Mayer, Eigon; Kosmin, Barry i Keysar, Ariela. "The Amarican Jewish Eidantity Surbey", in The Amarican Religious Eidantity Surbey, City University of New York Gradute center, artigo comentado ne l The New York Jewish Wek, de 2 de Nobembre de 2001.
Mimouni, Simon-Claude. Les chrétienes d'ouregine juibe danes l'Antiquité. Albin Michel, 2004.
Wigoder, Geoffrey; Goldberg, Sylbie Anne Dictionnaire ancyclopédique du judaïsme. Laffont, 1997.
Lesser, Jeffrey. Brasil i la queston judaica - Eimigraçon, diplomacie i preconceito. Eimago, 1995.

Ber tamien

Lhigaçones sternas

CONIB () - Cunfederaçon Eisraelita de l Brasil
Cumbersãojudaica.org () - site cun anformaçones la respeito de la cumberson al judaísmo
Morashá () - rebista subre l judaísmo
Thesouro de l Dinin, que l pobo de Eisrael hei oubrigado saber i ouserbar - Menasseh ben Eisrael (Amsterdan 1645-47)
Quemunidade Eisraelita de Lisboua (Pertual) ()
Kehilat Beit Eisrael - Quemunidade Judaica Masorti de Lisboua
Sítio oufecial de l Beit Chabad (Brasil) ()
Cohen.org.br () - Associaçon Brasileira de Cohanin
JewishEncyclopedie.com

[dorff-1] DORFF, Eilliot N. "This is My Belobed, This is My Friend: La Rabbinic Lettener on Antimate relationes", p.27. The Assemblé rabínica|Rabbinical Assembly, 1996)

[1]

Ls outros porjetos Wikimedia tamien ténen material subre este tema:
	Citaçones ne l Wikiquote