Valpaços
Brason | Bandeira |
{{{lhegenda}}} | |
Gentílico | Balpacense |
Ária | 553,06 km² |
Populaçon | 16 882 hab. (2011) |
Densidade populacional | 30,52 hab./km² |
N.º de freguesies | 31 |
Fundaçon de l munecípio (ó foral) |
1836 |
Region | Norte |
Subregion | Alto Trás-los-Montes |
Çtrito | Çtrito de Bila Rial |
Antiga porbíncia | Trás-los-Montes i Alto Douro |
Ourago | Nuossa Senhora de la Salude |
Feriado municipal | 6 de Nobembre |
Código postal | 5430 Valpaços |
Andereço de ls Paços de l Cunceilho |
Paços do Concelho 5430-469 Valpaços |
Sítio oufecial | www.valpacos.pt |
Andereço de correio eiletrónico |
municipio@ valpacos.pt |
Munecípios de Pertual |
Balpaços ComMA (an pertués: Valpaços) ye ua cidade pertuesa na Region Norte i sub-region de l Alto Trás-los-Montes, cun cerca de 4 530 habitantes (Balpacenses).
Ye sede dun munecípio cun 553,06 Km² de ária i 16 882 habitantes (2011), subdebidido an 31 freguesies. L munecípio ye lhemitado a noroiste por Chabes, a lheste por Binhais i Mirandela, a sul por Murça i a oeste por Bila Pouca de Aguiar. Fui criado an 1836 por çmembramiento de Chabes.
Populaçon de l cunceilho de Balpaços (1849 – 2011) | ||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1849 | 1900 | 1930 | 1960 | 1981 | 1991 | 2001 | 2011 | |
7 437 | 25 179 | 26 050 | 33 984 | 26 066 | 22 586 | 19 512 | 16 882 |
Stória eiditar
L'atual i florescente cidade de Balpaços remonta al purmeiro período de la nacionalidade (seclo XII -XIII).
Chamadeiro eiditar
Ls purmeiros decumientos scritos que citan Balpaços datan de l seclo XII. L própio chamadeiro ten ua raiç claramente pré-nacional. La freguesie terá ampeçado por ser un pequeinho reduto habitado por nobres i famílias senhoriales, atraídas por un cunjunto de prebilégios tendentes a poboar aqueilha region tan próssima de Spanha.
Antigamente, Bal de Paço (i depuis Bal de Paços até al seclo XIX) ten raízes talbeç mesmo na pré-nacionalidade, l que nun ye de stranhar nun território cumo l deste cunceilho an qué l'arqueologie ye notable zde la época romana i a toponímia, especialmente l'antroponímica de feliaçon germánica, tan suberante, custitui l melhor decumiento de l poboamiento pré-nacional de l território.
Guerra de la Patuleia eiditar
L'acuntecimiento mais amportante de la stória de Valpaços dou-se seguramente an meados de l seclo XIX. An 16 de Nobembre de 1846, durante la Guerra de la Patuleia, eiqui se defrontórun las tropas ribales. L mobimiento, qu'ampeçara de forma spontánea i por tener caratelísticas eiminentemente populares, passaba nesse momiento a tomar proporçones políticas. Cerca de dues dezenas de muortos marcórun la passaige por Valpaços dua batailha que depuis prosseguiu por tierras de Murça.
Passaiges de la Guerra Patuleia eiditar
Nobembre, 6 - Costa Cabral, ne l'eisílio an Spanha, ye nomeado ambaixador nesse paíç.
Nobembre, 7 - Saldanha sal de Lhisboua comandando fuorças fiéis de l'eisército, passado la passaige an rebista de las tropas pula reina i pul sou marido.
Nobembre, 16 - Açon de Balpaços, las fuorças gobernamentales de l conde de Casal bencírun las de Sá da Bandeira, comandante de las fuorças de la Junta.
Nobembre, 20 - L que resta de las fuorças de Sá de la Bandeira, de regresso al Porto, son atacadas pulas fuorças miguelistas de MacDonell.
Nobembre, 25 - Fuorças miguelistas entran an Guimaráes.
Dezembre, 3 - Tomada de Balença pulas fuorças gobernamentales
Zé de l Telhado eiditar
Segundo la lhenda, participou ne l cunflito l famoso Zé de l Telhado, qu'anclusibamente tenerie salbo la bida al bisconde de Sá da Bandeira, el qu'até fura lhanceiro de la reina antes de se tornar salteador!
Património eiditar
L patrimonho eidificado de Balpaços justifica bien la sue amportança atual i ls pergaminhos de l passado. Arriba de todo, l'eigreija paroquial. Mui ampla, ye dua solo nabe. Ne l'anterior, puode ouserbar-se l'arco cruzeiro que sepa la capielha-mor (na qual se puode ber ua guapa eimaige de Santa Marie Maior) de l restante cuorpo de l'eidifício.
De l'arquitetura cebil, ua refréncia pa ls paços de l cunceilhos. Oitocentistas, la sue custruçon custou cerca de binte cuntos. Porjetado por Augusto Xavier Teixeira, la sue custruçon demorou dous anhos - 1891.
Ls ancontornables solares de la bila, de ls quales l mais antigo ye l solar de ls Morgados de la Fuonte ó de "S. Francisco de Balpassos".
Eilebaçon a munecípio eiditar
A 6 de Nobembre de 1836, l'aldé de Balpaços ye eilebada, por decreto, a la catadorie de Munecípio. L cunceilho atual ten ua custituiçon stórica mui singular, sendo formado pula totalidade de l zaparecido cunceilho de Carrazedo de Montenegro (la metade sul), por metade, de l tamien zaparecido cunceilho de Monforte de Riu Lhibre (l stremo norte) i por ua fraçon de l termo de l'antigo cunceilho de Chabes (Friones i Erbones) (al centro, cumprendendo l'atual bila).
La sue custituiçon data de l segundo quartel de l seclo XIX i debe-se a la Reboluçon Lhiberal que nun heisitou an sacrificar bielhos cunceilhos de benerandas i stóricas raízes, pus se trata de repersentantes de ls bielhos julgados mediebales i «tierras» de Montenegro i Monforte.
Monforte de Riu Lhibre era ua bila i sede de cunceilho de Pertual, lhocalizada na atual freguesie de Augas Fries, ne l munecípio de Chabes. Tubo foral an 1273, benido a ser suprimido an 1853. L'amportança de la bila stubo lhigada al sou castielho, sendo por esso albo de dibersos cercos i lhuitas, an special durante la guerra de la Restouraçon antre 1640 i 1668. Ne l'ampeço de l seclo XIX la bila ancontraba-se çpoboada i la sede de l munecípio tenie sido trasferida pa la freguesie de Lhebuçon.
Eilebaçon a bila i a cidade eiditar
Valpaços fui eilebada a bila an 1853, atrabeç de decreto rial de 26 de Márcio, assinado por D. Pedro V, referendado pul Marqués de Lhoulé. An 1936, chegaba finalmente la sue repersentaçon heiráldica, agora rebista para ua corona de cinco castielhos dado que passou a cidade an 13 de Maio de 1999.
Eilebaçon a cidade eiditar
Balpaços fui eilebada a la catadorie de cidade a 13 de Maio de 1999, data an que la Assemblé de la República, cujo persidente era Almeida Santos, aprobou l requerimiento.
Eiquipamientos, anfraestruturas i anstituiçones eiditar
Culturales i eiducatibos eiditar
Balpacenses eilustres eiditar
- Maria da Assunção Esteves, Persidente de la Assemblé de la República
- José Manuel Durão Barroso, Persidente de la Comisson Ouropeia
Cultura eiditar
- Biblioteca Municipal
- Centro Cultural de Balpaços
- Pabilhon Multiusos
Çportibos eiditar
- Piscina Municipal
- Pabilhon Gimnodesportibo
- Cumplexo Çportibo de Balpaços
Medecina i salude eiditar
- Centro de Salude
- Spital
Naturales eiditar
- Praia Flubial de Bal de Teilhas.
L riu que faç esta praia ye l Alrabaçal, i este lhemita ls munecípios de Mirandela i Balpaços, junto a la puonte que lhiga ls dous munecípios. La custruçon desta puonte ye atribuída als romanos ne l purmeiro milénio d.C.
Património i turismo eiditar
Gastronomie eiditar
Podemos çtacar ls seguintes pratos típicos i perdutos gastronómicos de Balpaços i Alto Támega: L Folar de Balpaços, l persunto, l chouriço, las lhenguiças, las tabafeias, l chibo assado ó stufado, l cozido a la strasmuntana, la feijoada a la strasmuntana, ls milhos, l Pan de centeno, Berça penca, Patata de Trás-los-Montes, l mel las deliciosas almendras, l caldo de castanhas i l sou muitíssemo apreciado bino, cunsidrado l melhor de trás-los-Montes, se scluirmos la region de l Douro.
L Folar de Balpaços eiditar
Dr. Olimpio Seca eiditar
Coincido cumo l médico de l pobo, naciu an Bilarandelo, ne l die 25 de Outubre de 1910, tenendo antoce la Eidade de la República. Ende frequentou la scuola purmária, angressando depuis ne l Coleijo de Lhamego, adonde cuncluiu l Ansino Secundário, lhicenciou-se an medecina de la Ounibersidade de l Porto, ne l'anho de 1937, an plena Guerra Cebil de Spanha.
Olimpio Seca era ua alma grande, un democrata eisemplar que dedicou to la sue bida al serbício de la salude de l pobo de l cunceilho de Balpaços, an special de ls pobres, a quien prestaba eicelentes cuidados de salude gratuitamente, çlocando-se muitas bezes la pie, a cabalho i mais tarde ne l sou outomoble, a casa de quien staba doente i nun tenie qualquiera possibelidade de se çlocar a spitales, la casa daqueles que nun tenien qualesquiera dreitos a cuidados de salude.
Fui Persidente de la Cámara Municipal de Balpaços de 1975 a 1976, faleciu ne l die 21 d'outubre de 1983, L pobo de la region reconhece-lo cumo l médico de l pobo, ua alma grande, superior a todos nós.
Atebidade eiquenómica eiditar
La Eiquenomie Balpacense baseia-se eissencialmente nas seguintes atebidades: Agricultura, Comércio, Andústria i Serbícios.
Agricultura eiditar
Ye la base de l'eiquenomie de l munecípio, eiqui porduzen-se perdutos d'alta culidade, an sub-regiones bien çtacadas:
- Bino - Zona de Fornos de Pinhal/Santa Balha
- Azeite - Na metade sul de l munecípio
- Castanha - Zona de Carrazedo Montenegro
- Almendra - Zona de Beiga de Lhila i Bales
- Patata - Zona de Friones i Santiago
- Centeno - Zona de Bilarandelo i Erbones
L bino de Balpaços eiditar
Valpaços ye un bino de culidade, porduzido ne l Cunceilho de Balpaços, mas tamien an Mirandela. Ls biticultores desta Region apostórun na reconberson de las sues benies. Las benificaçones son feitas todas an cubas d'aço inox i cun cuntrolo de temperatura, ls binos bielhos son stagiados an barricas de madeira de carbalho nuobo.
Microclima eiditar
Ls binos de la region de Balpaços son porduzidos cun castas regionales selecionadas de culidade superior. La cunjugaçon de la culidade dessas castas cun un micro-clima de caratelísticas scecionales pa la porduçon dun bino de superior culidade, resulta nun perduto que por bariadas bezes fui premiado anternacionalmente. L clima caliente na altura de la maturaçon de l'uba detremina la cuncentraçon d'açucres na mesma i detremina un teor alcoólico mais eilebado ne ls binos porduzidos a partir dessa uba.
Castas eiditar
Ls bino de region de Balpaços ténen alguas semelhanças als binos de l Alanteijo debido al clima caliente que possuen las dues regiones na altura de la maturaçon de l'uba i çtinguen-se de ls binos de la region demarcada de l Douro porque nesta ye rializada la seleçon de las ubas de melhor culidade para fazer ls binos generosos anquanto que na region de Balpaços essa seleçon nun ye rializada. Percipales caratelísticas de ls binos porduzidos na region de Balpaços: L bino de casta Trincadeira ó Tinta Amarela ye un bino que se apersenta lhímpido, cun odor abaunilhado a la mistura cun madeira, cun sabor abeludado i eiboluido.
Tintos i Brancos eiditar
Ls binos Tintos son bino mui ancorpados, cun muita quelor, macios i fáceles de buber. Ls binos Brancos son binos que possuen ua acideç correta, frescos, lhebes i cun odor floral
Freguesies eiditar
Freguesies de l Munecípio de Balpaços | |||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Brason | Freguesie | Populaçon | Ária | ||||||||
Auga Rebés i Crasto | 415 hab | 20,6 Km² | |||||||||
Argeriç | 730 hab | 38.4 Km² | |||||||||
Albarelhos | 172 hab | 12.83 Km² | |||||||||
Barreiros | 402 hab | 7,00 Km² | |||||||||
Bouçoanes | 541 hab | 25,74 Km² | |||||||||
Canabeses | 303 hab | 12,76 Km² | |||||||||
Carrazedo de Montenegro | 2101 hab | 29,02 Km² | |||||||||
Curros | 212 hab | 20,36 Km² | |||||||||
Erbones | 752 hab | 22,05 Km² | |||||||||
Fianes | 146 hab | 14,40 Km² | |||||||||
Fornos de l Pinhal | 347 hab | 11,14 Km² | |||||||||
Friones | 786 hab | 27,69 Km² | |||||||||
Lhebuçon | 600 hab | 14,49 Km² | |||||||||
Nozelos | 122 hab | 5,41 Km² | |||||||||
Padrela i Tazén | 469 hab | 28,64 Km² | |||||||||
Possacos | 464 hab | 31,19 Km² | |||||||||
Riu Torto | 573 hab | 11,67 Km² | |||||||||
Sanfines | 208 hab | 5,10 Km² | |||||||||
Santa Marie de Emeres | 519 hab | 16,68 Km² | |||||||||
Santa Balha | 551 hab | 26,90 Km² | |||||||||
Santiago de la Rieira de Alhariç | 835 hab | 26,90 Km² | |||||||||
San João de la Corbeira | 721 hab | 14,30 Km² | |||||||||
S. Pedro de Beiga de Lhila | 401 hab | 19,40 Km² | |||||||||
Sonin | 653 hab | 11,03 Km² | |||||||||
Tinhela | 253 hab | 15,19 Km² | |||||||||
Bales | 337 hab | 22,26 Km² | |||||||||
Balpaços | 5270 hab | 34,21 Km² | |||||||||
Bassal | 504 hab | 14,37 Km² | |||||||||
Beiga de Lhila | 330 hab | 14,37 Km² | |||||||||
Bilarandelo | 1123 hab | 20,36 Km² |
Outras aldés eiditar
Monumientos de l cunceilho an retrato eiditar
-
Eigreija Matriç
-
Paços de l Cunceilho
-
Eigreija de S. Pedro, Friones
-
Capielha de N.S.de la Fuonte, Friones
-
Eigreija de Santiago
-
Capielha de la Senhora de la Salude
-
Capielha de la Assunçon, Celeirós
-
Coreto de l Jardin
-
Eigreija de Beiga de Lhila
-
Casa de l Arco
-
Padron
-
Milheiro
-
Campo de Égua, Capielha de N.S. de la Ancarnaçon
Galerie Fotográfica eiditar
-
Centro
-
Spital, zatibado
-
Jardin al sul
-
Ua rue anterior
-
Jardin i Piscina
-
Alto de la Sra de la Salude
-
Palácio de la Justícia
-
Casa de las barandas
-
Fragas de l Jardin Adelaide
-
Mimosas ne l Jardin Adelaide
-
Pinheiros Mansos
-
Bista Giral
Lhigaçones sternas eiditar
- Páigina oufecial de l munecípio www.valpacos.pt
- Portal de Balpaços www.valpacos.com
- Amboras de Balpaços