Parménides

Parménides de Eileia (an griego clássico: Παρμενίδης ὁ Ἐλεάτης) (530 a.C. — 460 a.C.) fui un filósofo griego natural de Eileia, ua cidade griega na cuosta sul de la Magna Grécia. Supostamente de família rica, sous purmeiros cuntatos filosóficos fúrun cula scuola pitagórica, specialmente cun Amenias. L único trabalho coincido de Parménides ye un poema, Subre la natureza, que subrebibeu solo na forma de fragmientos. Neste poema, Parménides çcribe dues bisones de la rialidade. An "L camino de la berdade" (la parte de l poema), el splica cumo rialidade (cunhado cumo "l-que-ye"). 

La mudança ye ampossible anquanto l'eisisténcia ye atemporal, uniforme, neçaira i eimutable.

Biografie

Parménides nasceu na colônia grega de Eleia (atual Ascea), de acordo com Heródoto, fundada pouco antes de 535 a.C. Ele era descendente de uma família rica e ilustre. Suas datas são incertas, de acordo com Diógenes Laércio, ele floresceu pouco antes de 500 a.C, o que coloca o ano de seu nascimento por volta de 540 a.C, mas Platão diz que ele visitou Atenas aos 65 anos de idade, quando Sócrates era um homem jovem, c. 450 a.C, que, se for verdade, sugere um ano de nascimento do c. 512 a.C. Ele sugere ainda que Parménides fora aluno de Xenófanes, e independentemente de se eles realmente se conheciam, a filosofia Xenófanes é a influência mais óbvia em Parménides. Diógenes Laércio também descreve Parménides como um discípulo de "Ameinias, filho de Diocaites, o Pitágoras"; mas não existem elementos pitagóricos óbvios em seu pensamento. O primeiro culto do herói de um filósofo que conhecemos foi a dedicação de um heroon por Parménides a seu professor Ameinias em Eleia. Parménides foi o fundador da Escola eleática, que também incluiu Zenão de Eleia e Melisso de Samos. De sua vida em Eleia, dizia-se que ele havia escrito as leis da cidade. Seu discípulo mais conhecido é Zenão de Eleia, que,de acordo com Platão, era vinte e cinco anos mais jovem e foi considerado como seu eromenos. Parménides teve uma grande influência sobre Platão, que não apenas nomeou o diálogo Parménides com o seu nome como também sempre falou dele com grande admiração. 

Obra

Hipótese sobre o ano de nascimento de Parménides e data de composição do seu poema.

Zde l'antiguidade cunsidra-se que Parménides screbiu ua solo obra, antitulada Subre la natureza. Ye un poema didático scrito an heixámetros. La léngua an que fui scrito deriba de la spresson épica, outelizada ne l dialeto homérico. 

Dataçon

L berso 24 de l fragmiento 1 cuntén ua palabra que serbiu d'ampeço la speculaçones subre la dataçon de la cumposiçon de l poema. Nesse berso, la diusa fala al çtinatairo de la mensaige, presumibelmente l própio Parménides, chamando-le κοῦρε (koûre, «moço»). Pensou-se qu'esta palabra faç refréncia a un home cun eidade anferior la trinta anhos i, tenendo an cunta la sue data de nacimiento, podemos poner la criaçon de l poema antre 490 a.C. i 475 a.C. Mas oubjetou-se que la palabra debe ser antendida ne l sou cuntesto relegioso: andica la relaçon de superioridade de la diusa an relaçon al home que recibe la rebelaçon. Guthrie apoia esta eideia, sustentando-la cun ua citaçon (Aristófanes, Abes 977) na qual l bocábulo justamente assinala nun l'eidade dun home (que nó ye un moço), mas la sue situaçon an relaçon al antérprete d'oraclos por qual stá a ser anterpelado. La sue cuncluson ye que ye ampossible dezir an qu'eidade Parménides screbiu l poema. Eiggers Lan, para para alhá de citar outro uso de κοῦρε (Homero, Eil. BI, 59) adonde la palabra puode referir nun a un home de trinta anhos, mas a un adolescente, assinala que l menos probable ye que l poema tenga sido cumpuosto eimediatamente depuis de la spriéncia relegiosa que relata. 

Trasmisson textual

L poema de Parménides, cumo obra cumpleta, cunsidra-se perdido de maneira eirremediable. A partir de la sue cumposiçon, fui copiado muitas bezes, mas la radadeira refréncia a l'obra cumpleta deriba de Simplício, ne l seclo VI: scribe qu'esta obra yá se habie tornada rala naqueilha época (Física, 144). L que ne ls chega de l poema son citaçones fragmentárias, persentes nas obras de dibersos outores. Nesto Parménides nun se defrencia de la maiorie de ls filósofos pré-socráticos. L purmeiro que l cita ye Platon, depuis Aristóteles, Plutarco, Sesto Ampírico i Simplício, antre outros. Por bezes un mesmo grupo de bersos ye citado por bários d'estes outores, i cun estes dados ls specialistas puoden detreminar mais facilmente qual ye la cópia que se assemelha mais al ouriginal. Noutras ocasiones la situaçon ye defrente, i la citaçon ye única. La reconstruçon de l testo, a partir de la reunion de todas las citaçones eisistentes, ampeçou ne l Renacimiento i culminou cula obra de Heirmann Diels, Die Fragmente dar Borsokratiker, an 1903, que stableciu ls testos de la maiorie de ls filósofos anteriores la Platon. Nesta obra figuran un total de 19 «fragmientos» presumibelmente ouriginairos de Parménides, de ls quales 18 stan an griego i un cunsiste nua traduçon rítmica an latin. De l poema fúrun cunserbados 160 bersos. Segundo stimatibas de Diels, estes bersos repersentan cerca de nuobe décimos de la purmeira parte (la «bie de la berdade»), mais un décimo de la segunda (la «bie de l'oupenion»). L'obra de Diels fui reditada i modificada por Walther Kranç an 1934. L'eidiçon tubo tanta anfluéncia ne ls studos qu'hoije se cita Parménides (assi cumo als outros pré-socráticos) segundo l'orde de ls outores i fragmientos desta. Parménides acupa eilhi l capítulo 28, pul que se citar cula abrebiatura DK 28, adicionando depuis l tipo de fragmiento (La = comentairos antigos subre la bida i la doutrina; B = ls fragmientos de l poema ouriginal) i finalmente l númaro de fragmiento (por eisemplo, «DK 28 B 1»). Inda qu'esta eidiçon seia cunsidrada canónica puls filólogos, ténen aparecido numerosas rediçones que propusírun ua nuoba orde de ls fragmientos, i alguns specialistas, cumo Allan Hartley Coxon i Néstor Luis Cordero, rializórun cumparaçones subre ls manuscritos adonde se cunserban alguas de las citaçones, i colocórun an dúbeda la fiabelidade de la leitura i l stablecimiento de l testo de Diels. 

La forma de poema épico didático

Mui se ten scrito acerca de la forma poética de la sue scrita. Plutarco cunsidrou qu'era solo ua maneira d'eibitar la prosa, i criticou la sue bersificaçon. Proclo dixe qu'anque outelizar metáforas i alegorias, fuorçado pula forma poética, la sue scrita nun deixa de ser mais parecido cun prosa que cun poesie. Simplício de la Cilícia, al qual debemos la cunserbaçon de la maior parte de l testo que chegou até als nuossos dies, ten ua bison semelhante: nun hai que se admirar de l'apariçon de motibos míticos na sue scrita, debido a la forma poética qu'outeliza. 

Para Werner Jaeger, la scolha de Parménides pula forma de épico didático ye ua inobaçon seneficatiba. Eilha ambolbe, an purmeiro lugar, la rejeiçon de la forma de prosa antroduzida por Anaximandro. Por outra forma, senefica un bínclo cula forma de la Teogonia de Heisíodo. Mas l bínclo nun afeta solo la forma, mas tamien alguns eilemientos de cuntenido: na segunda parte de l poema de Parménides (fragmientos B 12 i 13) aparece l Eros cosmogónico de Heisíodo (Teogonia 120) juntamente cun un grande númaro de debindades alegóricas cumo la Guerra, la Çcórdie, l Zeio, cuja ourige na Teogonia nun se puode poner an dúbeda. Inda assi, hai que notar que la colocaçon destes eilemientos cosmogónicos na segunda parte, dedicada al mundo de l'aparéncia, tamien ambolbe la rejeiçon desta forma d'antender l mundo, forma stranha a la Berdade para Parménides. 

Heisíodo apersentou l sou poema teogónico cumo ua rebelaçon procedente de seres debinos. Tenie ousado de l'ambocaçon a las musas, ua cumbençon épica, l relato dua spriéncia pessonal d'ampeçaçon nua misson única, la de rebelar l'ourige de ls diuses. Parménides, ne l sou poema, apersenta sou pensamiento subre un Ente uno i eimoble cumo ua rebelaçon debina, cumo para derrotar Heisíodo ne l sou própio jogo. 

Cuntenido

L poema de Parménides ampeça cun un prefácio de caráter simbólico de qu'eisisten 32 bersos. Ls purmeiros trinta bersos fúrun cunserbados por Sesto Ampírico, que ls trasmitiu na sue obra Adbersus Mathematicos BII, 111ss. Por sue beç, Simplício de la Cilícia trasmite na sue obra de Caelo 557, 25ss, ls bersos 28 a 32. L prefácio figura cumo l purmeiro fragmiento na recumpilaçon de Diels (DK 28 B 1). 

Ne l prefácio, Parménides çcribe la biaige que faç «l'home que sabe»: ua biaige de carro, puxado por un par de éguas, i ampulsionado pulas Heilíades (bersos 1–10). L camino por qual ye cunduzido, loinge de l camino usual de ls mortales, ye la bie de la nuite i la bie de l die, camino que ye anterrompido por un einorme portal de piedra, cuja guardiana ye Dice (diusa de la justícia). Las filhas de l sol persuaden-na, i esta abre la puorta para que passe l carro (bb. 11–21). L narrador ye recebido por ua diusa, cujo çcurso, qu'ampeça ne l berso 24, ye l cuntenido de l resto de l poema. Esta le andica, an purmeiro lugar, que nun fui ambiado por un çtino funesto, mas pula lei i pula justícia (bb. 26–28). A la luç çto, segue, ye necessairo que conheça todas las cousas, tanto "l coraçon inabalable de la berdade persuasiba" cumo "las oupeniones de ls mortales", porque, anque que nestas «nun eisiste cumbiçon berdadeira», inda assi gozórun de prestígio (bb. 28–32). 

Las bias de l'indagaçon

Proclo cunserba, an Timiu I 345, 18–20, dous bersos de l poema de Parménides, que junto cun seis bersos trasmitidos por Simplício de la Cilícia, an Física, 116, 28–32–117, 1, forman l fragmiento 2 (28 B 2). Ende, la diusa fala de dues «bias d'indagaçon que se puoden pensar». La purmeira ye spressa de la seguinte maneira: «que ye, i tamien, nun puode ser que nó seia» (b. 3); la segunda: «que nun ye, i tamien, ye perciso que nun seia» (b. 5). La purmeira bie ye la «de la persuason», que «acumpanha la berdade» (b. 4), anquanto que la segunda ye «cumpletamente inescrutable» ó «ampraticable», bisto que «l que nun ye» nó se puode coincer nin spressar (bb. 6–8). 

Un fragmiento (B 3) cunserbado por Plotino, Enéada B, 1, 8, faç refréncia l'este radadeiro: l que ten que ser pensado ye l mesmo que ten que ser. 

L pensamiento de Parménides

Parménides einougura algo radicalmente nuobo na filosofie al nun cunsidrar ls eilemientos, mas l'abstrato. Ne l sou pensamiento, hai ua recusa de la sensaçon cumo meio de chegar a la berdade. Para el, la sensaçon ye un camino errado pa l'ambestigaçon, porque gera cuntradiçones i cunfunde l qu'eisiste cul que nun eisiste; l ser cul nun ser. 

L sou pensamiento stá sposto nun poema filosófico antitulado Subre la Natureza i sue permanéncia, debedido an dues partes çtintas: ua que trata de l camino de la berdade (alétheia) i outra que trata de l camino de l'oupenion (dóxa), ó seia, daquilo adonde nun hai nanhue certeza. De modo simplificado, la doutrina de Parménides sustenta l seguinte: 

• Ounidade i l'eimobelidade de l Ser; 
• L mundo sensible ye ua eiluson; 
• L Ser ye uno, eiterno, nó-gerado i eimutable; 
• Nun se cunfia ne l que bé.
  

Debido a essas , alguns ben ne l poema de Parménides l própio surgimiento de l'ontologie. Al mesmo tiempo, l pensamiento de Parménides ye tradecionalmente bisto cumo l'ouposto al de Heiráclito de Éfeso. 

Para alguns studiosos, Parménides fondou la metafísica oucidental cun sue çtinçon antre l Ser i l Nó-Ser. Anquanto Heiráclito ansinaba que todo stá an perpétua mutaçon, Parménides zambolbia un pensamiento cumpletamente antagónico: “To la mutaçon ye eilusória”. 

Parménides bai anton afirmar to l'ounidade i eimobelidade de l Ser. Fixando sue ambestigaçon na pregunta: “l que ye”, el tenta bislumbrar aqueilho que stá por detrás de las aparéncias i de las trasformaçones. 

Assi, el dezie: “Bamos i dir-te-ei – i tu scuitas i liebas las minhas palabras. Ls únicos caminos de l'ambestigaçon an que se puode pensar: un, l camino que ye i nun puode nó ser, ye la bie de la Persuason, pus acumpanha la Berdade; l'outro, que nun ye i ye forçoso que nó seia, esse digo-te, ye un camino totalmente ampensable. Pus nun poderás coincer l que nó ye, nin declará-lo.” 

Nua anterpretaçon mais aperfundada de ls fragmientos de Heiráclito i Parménides, podemos achar un mesmo to pa ls dous i esta ouposiçon antre sues bisones de l to passa a ser cada beç menor.

Parménides cumparaba las culidades uas culas outras i las ourdenaba an dues classes çtintas. Por eisemplo, cumparou la luç i la scuridon, i para el essa segunda culidade nada mais era de l que la negaçon de la purmeira.

Defrenciaba culidades positibas i negatibas i, sforçaba-se an ancontrar essa ouposiçon fundamental an to la Natureza. Tomaba outros oupostos: lebe-pesado, atibo-passibo, caliente-friu, masculino-femenino, fuogo-tierra, bida-muorte, i aplicaba la mesma cumparaçon de l modelo luç-scuridon; l que corresponde a la luç era la culidade positiba i l que corresponde a la scuridon, la culidade negatiba. L pesado era solo ua negaçon de l lebe. L friu era ua negaçon de l caliente. L passibo ua negaçon al atibo, l femenino ua negaçon de l masculino i, cada un solo cumo negaçon de l'outro. 

Por fin, nuosso mundo debedie-se an dues sferas: aqueilha de las culidades positibas (luç, caliente, atibo, masculino, fuogo, bida) i aqueilha de las culidade negatibas (scuridon, friu, passibo, femenino, tierra, muorte). La sfera negatiba era solo ua negaçon de la sfera positiba, esto ye, l'esfera negatiba nun cuntenie las propiadades qu'eisistian na sfera positiba. 

Al ambés de las spressones “positiba” i “negatiba”, Parménides usa ls tenermos metafísicos de “ser” i “nó-ser”. L nó-ser era solo ua negaçon de l ser. Mas ser i nó-ser son eimutables i eimobles. Ne l sou libro: Metafísica, Aristóteles spone esse pensamiento de Parménides: “Julgando que fura de l ser l nó-ser ye nada, forçosamente admite que solo ua cousa ye, a saber, l ser, i nanhue outra... Mas, custrangido a seguir l rial, admitindo al mesmo tiempo l'ounidade formal i la pluralidade sensible, stablece dues causas i dous percípios: caliente i friu, bal dezir, Fuogo i Tierra. Destes ( dous percípios) el ourdena un (l caliente) al ser, l'outro al nó-ser.”

L Benir-la-Ser

Quanto a las mudanças i trasformaçones físicas, l Benir-la-Ser, que a to anstante bemos ocorrer ne l mundo, Parménides las splicaba cumo sendo solo ua mistura participatiba de ser i nó-ser. “Al benir-la-ser ye necessairo tanto l ser quanto l nó-ser. Se eilhes agen cunjuntamente, anton resulta un benir-la-ser”. 

Un zeio era l fator qu'ampelia ls eilemientos de culidades oupostas la se ouníren, i l resultado desso ye un benir-la-ser. Quando l zeio stá sastifeito, l rábia i l cunflito anterno ampulsionan outra beç l ser i l nó-ser a la separaçon. 

Parménides chega anton a la cuncluson de que to mudança ye eilusória. Solo l qu'eisiste rialmente ye l ser i l nó-ser. L benir-la-ser ye solo ua iluson sensible. Esto quier dezir que todas las percepçones de nuossos sentidos solo crian ilusones, nas quales tenemos la tendéncia de pensar que l nó-ser ye, i que l benir-la-ser ten un ser. 

L Ser-Absoluto

To nuossa rialidade ye eimutable, stática, i sue eissencia stá ancorporada na andebidualidade debina de l Ser-Absoluto, l qual permeia to l Ouniberso. Esse Ser ye onipresente, yá que qualquiera çcuntinuidade an sue persença serie eiquibalente a l'eisisténcia de sou ouposto – l Nó-Ser.

Esse Ser nun puode tener sido criado por algo pus esso amplicarie an admitir l'eisisténcia dun outro Ser. De l mesmo modo, esse Ser nun puode tener sido criado de l nada, pus esso amplicarie l'eisisténcia de l “Nó-Ser”. Antoce, l Ser simplesmente ye. 

Simplício de la Cilícia, an sou libro Física, assi ne ls splica subre la natureza desse Ser-Absoluto de Parménides: “Cumo poderie ser gerado? I cumo poderie perecer depuis desso? Assi la geraçon se stingue i la çtruiçon ye ampensable. Tamien nun ye debesible, pus que ye homogéneo, nin ye mais eiqui i menos para alhá, l que le ampedirie la coeson, mas todo stá cheno de l que ye. Por esso, ye to cuntino; pus l que ye adere antimamente al que ye. Mas, eimobelizado ne ls lemites de cadeias potentes, ye sin percípio ó fin, ua beç que la geraçon i la çtruiçon fúrun afastadas, repelidas pula cumbiçon berdadeira. Ye l mesmo, que permanece ne l mesmo i an si repousa, quedando assi firme ne l sou lugar. Pus la fuorte Necidade l retén ne ls liames de ls lemites que de cada lado l'ancerra, porque nun ye lícito al que ye ser elimitado; pus de nada necessita – se assi nun fusse, de todo carecerie. Mas ua beç que ten un lemite stremo, stá cumpleto de todos ls lados; a la maneira de la massa dua sfera bien rotunda, an eiquilíbrio a partir de l centro, an todas las direçones; pus nun puode ser algo mais eiqui i algo menos eilhi.” 

L Ser-Absoluto nun puode benir-la-ser. I nun puoden eisistir bários “Seres-Absolutos”, pus para separá-los percisarie haber algo que nun fusse un Ser. Por bias desso, eisiste solo l'ounidade eiterna. 

Teofrasto relata assi esse pensar de Parménides: “L que stá fura de l Ser nun ye Ser; l Nó-Ser ye nada; l Ser, antoce, ye. 

Bibliografie

SPINELLI, Miguel. Filósofos Pré-Socráticos. Primeiros Mestres da Filosofia e da Ciência Grega. 2ª edição. Porto Alegre: Edipucrs, 2003, pp. 273-349.

Ligaçones sternas

• Parmenides' of Elea Way of Truth