Gil Vicente (1465? — 1536?) ye giralmente cunsidrado l purmeiro grande dramaturgo pertués, para alhá de poeta de renome. Hai quien l'eidantifique cul ouribes, outor de la Custódie de Belén, mestre de la baláncia, i cul mestre de Retórica de l rei Don Manuol. Anquanto home de triato, parece tener tamien zampenhado las tarefas de músico, ator i ancenador. Ye frequentemente cunsidrado, dua forma giral, l pai de l triato pertués, ó mesmo de l triato eibérico yá que tamien screbiu an castelhano - cumpartindo la paternidade de la dramaturgie spanhola cun João del Ancina.

Gil Vicente a screbir
Gil Vicente, tal cumo questuma ser repersentado

L'obra bicentina ye tenida cumo reflexo de la mudança de ls tiempos i de la passaige de la Eidade Média pa l Renacimiento, fazendo-se l balanço dua época adonde las hierarquias i l'orde social éran regidas por regras anflexibles, para ua nuoba sociadade adonde se ampeça a subberter l'orde anstituída, al questioná-la. Fui, l percipal repersentante de la lhiteratura renacentista pertuesa, anterior la Camões, ancorporando eilemientos populares na sue scrita qu'anfluenciou, por sue beç, la cultura popular pertuesa.

Bida eiditar

Lhocal i data de nacimiento eiditar

 
Guimarães: un de ls lhocales que reclama ser l brício de l dramaturgo

Anque se cunsidrar que la data mais probable pa l sou nacimiento tenga sido an 1466 — heipótese defendida, antre outros, por Queirós Beloso — hai inda quien perponie las datas de 1460 (Braamcamp Freire) ó antre 1470 i 1475 (Brito Rebelo). Se mos basearmos nas anformaçones beiculadas na própia obra de l'outor, ancuntraremos cuntradiçones. L Bielho de la Horta, la Floresta de Anganhos ó l Outo de la Fiesta, andícan 1452, 1470 i antes de 1467, respetibamente. Zde 1965, quando decorrírun festebidades oufeciales comemoratibas de l quincentenairo de l nacimiento de l dramaturgo, que se aceita 1465 de forma quaije ounánime.

Frei Pedro de Poiares lhocalizaba l sou nacimiento an Barcelos, mas las heipóteses d'assi tener sido son poucas. Pires de Lhima propós Guimarães para sue tierra natal - heipótese essa que starie d'acordo cula eidantificaçon de l dramaturgo cul ouribes, yá que la cidade de Guimarães fui durante mui tiempo brício prebilegiado de joalheiros. L pobo de Guimarães ourgulha-se desta heipótese, cumo se puode bereficar, por eisemplo, na zeignaçon dada a ua de las scuolas de l Cunceilho (an Urgeses), qu'houmenageia l'outor.

Lisboua ye tamien muitas bezes defendida cumo l lhocal cierto . Outros, mas, andícan las Beiras para lhocal de nacimiento - de fato, berifícan-se bárias refréncias l'esta ária geográfica de Pertual, seia na toponímia cumo pula forma de falar de las personaiges. José Alberto Lopes de la Silba[1] assinala que nun hai na obra bicentina refréncias la Barcelos nin la Guimarães , mas si dezenas d'eilemientos relacionados culas Beiras. Hai obras anteiras, personaiges, carateres, lhenguaige. L coincimiento que l'outor mostra desta region de l paíç nun era fácele d'oubtener se tubisse nacido ne l norte i bubido a maior parte de la sue bida an Ébora i Lhisboua.

Poeta-ouribes? eiditar

 
Lisboua: Mosteiro de ls Jerónimos.

Cada lhibro publicado subre Gil Vicente ye, quaije siempre defensor dua qualquiera tese qu'eidantifique ó nun l'outor al ouribes. A fabor desta heipótese eisiste l fato de l dramaturgo ousar cun propiadade tenermos técnicos de ouribesarie na sue obra.

Alguns anteletuales pertueses polemizórun subre l'assunto. Camilo Castielho Branco screbiu, an 1881, l decumiento "Gil Vicente, Ambargos a la fantasie de l Sr. Teófilo Braga" - este redadeiro defendie ua sola pessona pa l'ouribes i pa l poeta, anquanto que Camilo defendie dues pessonas çtintas. Teófilo Braga mudarie d'oupenion depuis dun studo de Sanches de Baena que mostraba la genealogie çtinta de dous andebíduos de nome Gil Vicente, anque Brito Rebelo tener cunseguido cumprobar l'ancunsisténcia stórica destas dues genealogies, outelizando decumientos de la Torre de l Tombo. Lopes da Silva, na obra citada[1], abança ua dezena d'argumientos para probar que Gil Vicente era ouribes quando screbiu la sue purmeira obra, ua eimitaçon de l Outo del Repelón, de João del Ancina a quien pide amprestada nun solo la stória, mas tamien las personaiges cula sue respetiba lhéngua, l saiagués.

Dados biográficos eiditar

Anque se cunsidrar que la data mais probable pa l sou nacimiento tenga sido an 1466, Sabe-se que casou cun Branca Bezerra, de quien nacírun Gaspar Vicente(que morriu an 1519) i Belchior Vicente(nacido an 1505). Depuis d'ambiubar, casou cun Melícia Rodrigues de quien tubo Paula Vicente (1519-1576), Luís Vicente (qu'ourganizou la cumpilaçon de las sues obras) i Baléria Borges. Presume-se que tenga studado an Salamanca.

 
L Monólogo de l baqueiro, cumo tenerie sido repersentado pul própio Gil Vicente, d'acordo cula bison de l pintor Roque Gameiro.

L sou purmeiro trabalho coincido, la pieça an sayagués Outo de la Bejitaçon, tamien coincido cumo Monólogo de l Baqueiro, fui repersentada ne ls aposentos de la reina D. Marie, cunsurte de Don Manuol, para celebrar l nacimiento de l príncepe (l feturo D. Juan III) - sendo esta repersentaçon cunsidrada cumo l marco de partida de la stória de l triato pertués. Acunteciu esto na nuite de 8 de Júnio de 1502, cula persença, para alhá de l rei i de la reina, de Dona Lheonor, biúda de D. Juan II i D. Beatriç, mai de l rei.

Tornou-se, anton, respunsable pula ourganizaçon de ls eibentos palacianos. Dona Lionor pediu al dramaturgo la repetiçon de la peça pulas matinas de Natal, mas l'outor, cunsidrando que l'oucasion pedie outro tratamiento, screbiu l Outo Pastoril Castelhano. De fato, l Outo de la Bejitaçon ten eilemientos claramente anspirados na "adoraçon de ls pastores", d'acordo culs relatos de l nacimiento de Cristo. L'ancenaçon ancluía un oufertório de prendas simples i rústicas, cumo queisos, al feturo rei, al qual se pressagiában grandes feitos. Gil Vicente que, para alhá de tener scrito la pieça, tamien l'ancenou i repersentou, usou, assi i todo, l quadro relegioso natalício nua perspetiba profana. Delantre l'antresse de Dona Lionor, que se tornou la sue grande protetora ne ls anhos seguintes, Gil Vicente tubo la noçon de que l sou talento le premitirie mais de l qu'adatar simplesmente la pieça para oucasiones dibersas, inda que aparecidas.

Se fui rialmente ouribes, treminou la sue obra-prima nesta arte - la Custódia de Belén - feita pa l Mosteiro de ls Jerónimos, an 1506, porduzida cul purmeiro ouro benido de Moçambique. Trés anhos depuis, este mesmo ouribes tornou-se bedor de l património d'ouribesarie ne l Cumbento de Cristo, an Tomar, Nuossa Senhora de Belén i ne l Spital de Todos-los-Santos, an Lhisboua.

Cunsigue-se inda apurar alguas datas an relaçon l'esta personaige que tanto puode ser una cumo múltipla: an 1511 ye nomeado bassalo d'el-Rei i, un anho depuis, sabe-se qu'era repersentante de la bandeira de ls ouribes na "Casa de ls Binte i Quatro". An 1513, l mestre de la baláncia de la Casa de la Moneda, tamien de nome de Gil Vicente (se ye l mesmo ó nó, cumo yá se dixo, nun se sabe), fui eileito puls outros mestres pa ls repersentar junto a la bereaçon de Lhisboua.

Será el que derigirá ls festeijos an honra de Dona Lionor, la terceira mulhier de Don Manuol, ne l'anho de 1520, un anho antes de passar a serbir Don Juan III, cunseguindo l prestígio de l qual se balerie para se premitir a satirizar l clero i la nobreza nas sues obras ó mesmo para se derigir al monarca criticando las sues oupçones. Fui l que fizo an 1531, atrabeç dua carta al rei adonde defende ls crestianos-nuobos.

Morriu an lhugar çcoincido, talbeç an 1536 porque ye a partir desta data que se deixa d'ancuntrar qualquiera refréncia al sou nome ne ls decumientos de la época, para alhá de tener deixado de screbir a partir desta data.

Cuntesto stórico eiditar

 
Obras de Garcia de Resende, adonde se anclui la Miscelánia adonde se defende para Gil Vicente la paternidade de l triato pertués.

L Triato pertués antes de Gil Vicente eiditar

L triato pertués nun naciu cun Gil Vicente. Esse mito, criado por bários outores de renome, cumo Garcia de Resende, na sue Miscelánia, ó l sou própio filho, Luís Vicente, por oucasion de la purmeira eidiçon de la "Cumpilaçon" de l'obra cumpleta de l pai, poderá justeficar-se pula amportança einegable de l'outor ne l cuntesto lhiterairo peninsular, mas nun ye de to berdadeiro yá qu'eisistian manifestaçones teatrales antes de la nuite de 7 para 8 de Júnio de 1502, data de la purmeira repersentaçon de l "Outo de l baqueiro" ó "Outo de la bejitaçon", ne ls aposentos de la reina.

Yá ne l reinado de Sancho I, ls dous atores mais antigos pertueses, Bonamis i Acumpaniado, rializórun un spetaclo de "arremedilho"[1], tenendo sido pagos pul rei cun ua donaçon de tierras. L'arcebispo de Braga, Don Frei Telo, diç-se, nun decumiento de 1281, la repersentaçones lhitúrgicas por oucasion de las percipales festebidades católicas. An 1451, l casamiento de l'anfanta Dona Lionor cul amperador Frederico III de la Almanha fui acumpanhado tamien de repersentaçones triatrales.

Segundo las crónicas pertuesas de Fernon Lhopes, Zurara, Rui de Pina ó Garcia de Resende, tamien nas cortes de D. Juan I, D. Fonso V i D.Juan II, se fazien ancenaçones spetaculares. Rui de Pina diç-se, por eisemplo, a un "momo", an que Don Juan II partecipou pessonalmente, fazendo l papel de "Cabalheiro de l Cisne", nun cenairo de óndias agitadas (formadas cun panhos), nua frota de naus que causou spanto antrando sala adentro acumpanhado de l sonido de trombetas, atabales, artilharie i música eisecutada por menestréles, para alhá dua tripulaçon atarefada d'atores bestidos de forma spetacular.

Assi i todo, pouco resta de ls testos dramáticos pré-bicentinos. Para alhá de las éclogas dialogadas de Bernardin Rieiro, Cristóvão Falcon i Sá de Miranda, André Dies publicou an 1435 un "Pranto de Santa Marie" cunsidrado un rabisco razonable dun drama lhitúrgico.

Ne l Cancioneiro Giral de Garcia de Resende eisisten alguns testos tamien seneficatibos, cumo l Antremeç de l Anjo (assi zeignado por Teófilo Braga), de D. Francisco de Pertual, Conde de Bimioso, ó las trobas de Anrique de la MotaFarsa de l'alfaiate, segundo Lheite de Basconcelos) dedicados la temas i personaiges chocarreiros cumo "un clérigo subre ua pipa de bino que se le fui pul suolo", antre outros eipisódios adbertidos.

Ye probable que Gil Vicente tenga assistido alguas destas repersentaçones. Benerie, assi i todo, sin qualquiera dúbeda, la superá-las an mestria i an perfundidade, tal cumo dirie Marcelino Menéndez Pelayo al cunsidrá-lo la "figura mais amportante de ls primitibos dramaturgos peninsulares", chegando mesmo a dezir que nun habie "quien l passasse na ouropa de l sou tiempo".

Obra eiditar

Caratelísticas percipales eiditar

La sue obra ben ne l seguimiento de l triato eibérico popular i relegioso que yá se fazie, inda que de forma menos perfunda. Ls temas pastoris, persentes na scrita de João del Ancina ban anfluenciar fuortemente la sue purmeira fase de porduçon teatral i quedarian sporadicamente na sue obra posterior, de maior dibersidade temática i sofestificaçon de meios. De fato, la sue obra ten ua basta dibersidade de formas: l outo pastoril, l'alegorie relegiosa, narratibas bíblicas, farsas eipisódicas i outos narratibos.

 
Eilustraçon de l'eidiçon oureginal de l Outo de la Barca de l Anfierno

L sou filho, Luís Vicente, na purmeira cumpilaçon de todas las sues obras, classeficou-las an outos i mistérios (de caráter sagrado i debocional) i an farsas, comédias i tragicomédias (de caráter profano). Assi i todo, qualquiera classeficaçon ye redutora - de fato, basta pensar na Trilogie de las Barcas para se bereficar cumo eilemientos de la farsa (las personaiges que ban aparecendo, hai pouco salidas deste mundo) se misturan cun eilemientos alegóricos relegiosos i místicos (l Bien i l Mal).

Gil Vicente retratou, cun refinada comicidade, la sociadade pertuesa de l seclo XVI, demunstrando ua capacidade acutilante d'ouserbaçon al traçar l perfil psicológico de las personaiges. Crítico sebero de ls questumes, d'acordo cula mássima que serie ditada por Molière ("Ridendo castigat mores" - rindo se castigan ls questumes), Gil Vicente ye tamien un de ls mais amportantes outores satíricos de la lhéngua pertuesa. An 44 peças, usa grande quantidade de personaiges straídos de l spetro social pertués de l'altura. Ye quemun la persença de marinheiros, ciganos, camponeses, fadas i demonhos i de refréncias – siempre cun un lhirismo nato – a dialetos i lhenguaiges populares.

Antre sues obras stan Outo Pastoril Castelhano (1502) i Outo de ls Reis Magos (1503), scritas para celebraçon natalina. Drento deste cuntesto ansere-se inda l Outo de la Sibila Cassandra (1513), que, anque até mui recentemente tenga sido bisto cumo un pernúncio de ls ls eideales renacentistas an Pertual, retoma ua narratiba yá persente na General Stória de Fonso X. Sue obra-prima ye la trilogie de sátiras Outo de la Barca de l Anfierno (1516), Outo de la Barca de l Purgatório (1518) i Outo de la Barca de la Glória (1519). An 1523 scribe la Farsa de Inés Pereira.

 
Outo de Mofina Mendes, adonde se anclui ua anunciaçon, d'acordo culs temas marianos, gratos al outor

San giralmente apuntados, cumo aspetos positibos de las sues peças, l'eimaginaçon i oureginalidade eibidenciadas; l sentido dramático i l coincimiento de ls aspetos relacionados cula porblemática de l triato.

Alguns outores cunsídran que la sue spontaneidade, inda que refletindo de forma eificaç ls sentimientos coletibos i sprimindo la rialidade criticable de la sociadade la que pertencia, perde an reflexon i an requinte. De fato, la sue forma de spremir ye simples, chana i direta, sin grandes floreados poéticos.

Arriba de todo, l'outor sprime-se de forma anspirada, dionisíaca, nin siempre oubedecendo a percípios stéticos i artísticos d'eiquilíbrio. Ye tamien bersátil nas sues manifestaçones: se, por un lhado, parece ser ua alma rebelde, temerária, ampiedosa ne l que toca an demunstrar ls bícios de ls outros, quaije de la mesma forma que se asperarie dun ancunciente i tolo bobo de la corte, por outro lhado, mostra-se dócil, houmano i ternurento na sue poesie de cariç relegioso i quando se trata de defender aqueilhes a quien la sociadade maltrata.

L sou lhirismo relegioso, de raiç mediebal i que demunstra anfluéncias de las Cantigas de Santa Marie stá bien persente, por eisemplo, ne l Outo de Mofina Mendes, na cena de la Anunciaçon, ó nua ouraçon dita por Santo Agostico ne l Outo de la Alma. Por essa rezon ye, por bezes, chamado por "poeta de la Birge".

L sou lhirismo patriótico persente an "Sortaçon de la Guerra", Outo de la fama ó Cortes de Júpiter, nun se lhemita a glorificar, an stilo épico i ourgulhoso, la nacionalidade: de fato, ye crítico i eiticamente preacupado, percipalmente ne l que diç respeito als bícios nacidos de la nuoba rialidade eiquenómica, decorriente de l quemércio cul Ouriente (Outo de la Índia). L lhirismo amoroso, por outro lhado, cunsigue aliar algun eirotismo i algua brejeirice cun anfluéncias mais eiruditas (Petrarca, por eisemplo).

Eilemientos filosóficos na obra bicentina eiditar

 
Ls temas natalícios, mui persentes na obra de Gil Vicente zde la purmeira ancomenda de Dona Leonor, ténen tamien un seneficado fuortemente simbólico i sugestibo. Eiqui, ua pintura de l cuntemporáneo Vicente Gil (nun cunfundir cul Dramaturgo!)

L'obra de Gil Vicente trasmite ua bison de l mundo que se aparece i se posiciona cumo ua perspetiba pessonal de l Platonismo: eisisten dous mundos - l Mundo Purmeiro, de la serenidade i de l'amor debino, que lheba a la paç anterior, al sossego i a ua "resplandecente glória", cumo dá cunta sue carta la D. Juan III; i l Mundo Segundo, aquel que retrata nas sues farsas: un mundo "todo el falso", cheno de "canseiras", de zorde sin remédio, "sin firmeza cierta ". Estes dous mundos reflíten-se an temas dibersos de la sue obra: por un lhado, l mundo de ls defeitos houmanos i de las caricaturas, serbidos sin grande preocupaçon de berosimilhança ó de rigor stórico.

Muitos outores cratícan an Gil Vicente ls anacronismos i las falhas na narratiba (aqueilho a que chamaríamos hoije de "anganhos"), mas, para alguien que cunsidraba l mundo retratado cumo pleno de falsidades, essas serien solo mais alguas, sin amportança i sin danho pa la mensaige que se pretendie trasmetir. Por outro lhado, l'outor baloriza ls eilemientos míticos i simbólicos relegiosos de l Natal: la figura de la Birge Mai, de ls Dius Nino, de la nuite natalícia, demustrando ende un zelo lhírico i ua buntade d'harmonie i de pureza artística que nun eisiste nas sues mais coincidas obras de crítica social.

Sin las caratelísticas de l maniqueísmo que tantas bezes se custátan nas peças teatrales de quien defende ua tal bison de l Mundo, hai, rialmente, la persença dun fuorte cuntraste ne ls eilemientos cénicos ousados por Gil Vicente: la luç contra la selombra, nó nua lhuita feroç, mas an cumbibéncia quaije amigable. La nuite de natal torna-se tamien eiqui l'eimaige purfeita que resume la cunceçon cósmica de Gil Vicente: las grandes trebas eimolduran la glória debina de la maternidade, de l nacimiento, de l perdon, de la serenidade i de la buona buntade - mas sin la scuridon, que serie de la claridade?

Personaiges eiditar

Lhegado eiditar

Note-se que l'obra de Gil Vicente nun se resume al triato, stendendo-se tamien a la poesie. Podemos citar bários bilancetes i cantigas, inda anfluenciadas pul stilo palaciano i temas de ls trobadores. Bários cumpositores trabalhórun poemas de Gil Vicente na forma de lhied (percipalmente alguas traduçones pa l'alman, feitas por Emanuel von Geivel), cumo Max Bruch ó Robert Schumann, l que demunstra l caráter ounibersal de la sue obra. Ls sous filhos, Paula i Luís Vicente, fúrun ls respunsables pula purmeira eidiçon de las sues obras cumpletas. An 1586, sal a la stampa ua segunda eidiçon, cun muitas passaiges censuradas pula Anquesiçon. Solo ne l seclo XIX se fazerie la reçcubierta de l'outor, cula terceira eidiçon de 1834, an Hamburgo, lhebada a cabo por Varreto Feio.

Obras eiditar

  • Farsa de Inés Pereira (1523)
  • Outo Pastoril Pertués (1523)
  • Frauga de Amor (1524)
  • Farsa de l Juiç de la Beira (1525)
  • Farsa de l Templo de Apolo (1526)
  • Outo de la Nau de Amores (1527)
  • Outo de la Stória de Dius (1527)
  • Tragicomédia Pastoril de la Serra de la Streilha (1527)
  • Farsa de ls Almocrebes (1527)
  • Outo de la Feira (1528)
  • Farsa de l Clérigo de la Beira (1529)
  • Outo de l Triunfo de l Ambierno (1529)
  • Outo de la Lhusitánia, antercalado cul antremeç Todo-lo-Mundo i Naide (1532)
  • Outo de Amadis de Gaula (1533)
  • Romaige de ls Agrabados (1533)
  • Outo de la Cananea (1534)
  • Outo de Mofina Mendes (1534)
  • Floresta de Anganhos (1536)

Refréncias

  1. 1,0 1,1 L mundo relegioso de Gil Vicente, Cobilhana, Ounibersidade de la Beira Anterior, 2002

Lhigaçones sternas eiditar

 
Wikisource
O Wikisource contém fontes primárias relacionadas com este artigo: Gil Vicente