Franz Nopcsa von Felső-Szilvás

Franç Nopcsa bon Felső-Szilbás (tamien Nopcsa bon Felsö-Szilbás, Baran Nopcsa, Ferenc Nopcsa, Nopcsa Ferenc, Baran Franç Nopcsa i Franç Baran Nopcsa) (3 de maio de 1877 - 25 d'abril de 1933) fui un aristocrata, abintureiro, académico i paleontólogo húngaro. El ye amplamente cunsidrado cumo un de ls fundadores de la paleobiologie i de l'albanologie. 

Bida eiditar

Nopcsa naciu dua longa linhaige d'aristocratas húngaros an 1877 na Trasilbánia, que na época fazie parte de la Áustria-Hungrie. An 1895 l'armana mais moço de Nopcsa, Eilona, çcubriu uossos de dinossauros na propiadade de la família an Szentpéterfalba, an Săcele, Trasilbánia. Esto fizo cun que Nopcsa fusse matriculado na Ounibersidade de Biena para studar ls uossos fosselizados. El abançou debrebe an sous studos; el fizo sue purmeira palhestra académica als binte i dous anhos. 

Para alhá de ls réteis mesozóicos, Nopcsa tenie outra peixon: andependéncia nacional pa la Albánia, anton ua mera porbíncia de l Ampério Otomano turco-balcánico. El fui un de ls poucos strangeiros que se abinturórun nas árias tribales hostis i muntanhosas ne l norte daquele paíç. El lougo daprendiu ls questumes i dialetos albaneses. 

Por bias desso, el se tornou l líder de la resisténcia nacionalista contra ls turcos qu'acupában la region. Nopcsa fazie çcursos entusiasmados i cuntrabandeaba armas. An 1912, ls stados balcánicos juntórun fuorças para spulsar ls turcos. Sendo bien sucedidos, ls stados agora libres mergulhórun eimediatamente an cunflitos anternos. Todabie, fura destes cunflitos, la Albánia apareciu cumo un stado andependiente. Nua cunferéncia anternacional cul oubjetibo d'esclarecer l status de la Albánia, Nopcsa fui einicialmente un candidato al trono daquele paíç. 

Depuis, durante la Purmeira Guerra Mundial, Nopcsa fui un spion de la Áustria-Hungrie. El tamien liderou un grupo de boluntairos de guerra albaneses. Inda assi, cula derrota de la Áustria-Hungrie ne l final de la guerra, la Trasilbánia natiba de Nopcsa fui cedida a la Roménia. Cumo cunsequéncia, l baran de Felső-Szilbás perdiu sues propiadades i outras possessones. Fuorçado a cunseguir amprego pago, el se ampregou cumo xefe de l Anstituto Geológico Húngaro. 

Mas l'eisercício de l cargo de Nopcsa ne l Anstituto Geológico tubo bida cúrtie. El se trasferiu para Biena cun sou secretairo i amante albanés de mui tiempo, Bayazid Doda (tamien coincido cumo Bajazid Eilmas Doda), para studar fósseis. Anque desso, el se deparou cun deficuldades financeiras i staba çtraído cun sou trabalho. Para cobrir sous débitos, el bendiu sue coleçon de fósseis pa l Museu de Stória Natural de Londres. An pouco tiempo Nopcsa quedou deprimido. Finalmente, an 1933, el atirou fatalmente purmeiro an sou amante i depuis an si mesmo. 

Nopcsa deixou para trás ua cantidade cunsidrable de publicaçones científicas i diairos pribados. Ls diairos çcriben la figura dun home cumplexo cun grande antuiçon, mas sin l'halbelidade para cumprender las causas de ls outros. Sue deboçon a la causa de ls albaneses cuntrastaba cun sue andiferença sociopática. An sous diairos el calmamente screbiu subre sue cuncorréncia para se tornar rei de la Albánia: 

Sendo un monarca ouropeu reinante, you nun tenerie deficuldade an pedir ls balores necessairos pa l casamiento cun ua rica heirdeira albanesa aspirante a la rialeza, un passo que sob outras circunstáncias you serie cuntrairo a tomar. 

Cuntribuiçones a la paleobiologie i a la geologie eiditar

La percipal cuntribuiçon de Nopcsa a la paleontologie - i por cunseguinte a la "paleobiologie" - fui qu'el fui un de ls purmeiros pesquisadores que tentórun "poner chicha subreos uossos". Na época, quando ls paleontólogos stában percipalmente antressados an montar uossos, el tentou deduzir la fesiologie i l cumportamiento an bida de ls dinossauros qu'el staba studando. Nopcsa fui l purmeiro a sugerir qu'estes arcossauros cuidában de sues crias i eisibian cumportamiento social cumplexo. 

Outra de las teories de Nopcsa que staba delantre de sou tiempo fui la de que las abes eiboluíran de dinossauros terrestres que zambolbírun penas para correr mais rápido. Esta teorie ancuontrou apoio na década de 1960 i depuis ganhou ampla aceitaçon, ambora depuis achados fósseis de dinossauros amplumados arborícolas sugerissen que l zambolbimiento de l bo talbeç fusse mais cumplexo de l que Nopcsa prebera. Para alhá desso, la cuncluson de Nopcsa que pul menos alguns réteis de l Mesozóico éran de sangre caliente ye agora cumpartilhada pula maior parte de la quemunidade científica. 

Nopcsa studou antensibamente ls dinossauros de la Trasilbánia, ambora eilhes fússen menores que sous "primos" d'outros lugares de l mundo. Por eisemplo, el scabou saurópodes de seis metros de cumprimiento, un grupo de dinossauros qu'an outros lugares normalmente crecian até 30 metros ó mais. Nopcsa deduziu que la ária adonde ls restos fúrun ancontrados era ua ilha (agora chamada de bacie Haţeig na Roménia) durante l Mesozóico. El teorizou que "recursos lemitados" ancontrados nas ilhas normalmente ten l'eifeito de "reduzir l tamanho de ls animales" atrabeç de las geraçones, porduzindo ua forma localizada de nanismo. La teorie de Nopcsa de l nanismo ansular ye hoije amplamente aceite. Para alhá desso, saurópodes pigmeus fúrun recentemente çcubiertos ne l norte de la Almanha (analisados por P. Martin Sander na rebista Nature de 8 de júnio de 2006). 

Nopcsa tamien criou ua teorie subre l dimorfismo sexual de ls dinossauros. Antre outros, el eimaginou que speces d'hadrossaurídeos cun cristas cranianas éran machos i aqueilhas sin cristas éran fémeas. El juntou an casales Kritosaurus cun Parasaurolophus, Prosaurolophus cun Saurolophus i outros. Sous eisemplos son se probórun berdadeiros, mas sue oupenion de que l dimorfismo sexual staba persente antre ls dinossauros fui probada (ber por eisemplo l Lambeosaurus). 

Cumo resultado de ls studos i publicaçones arriba, Nopcsa ye a las bezes cunsidrado cumo sendo l "pai" de la paleobiologie moderna, ambora el ouriginalmente defenira l campo cumo "paleofesiologie". 

Mas el fui tamien un amportante geólogo. Sin dúbeda, Nopcsa fui un de ls purmeiros académicos a studar la geologie de ls Bálcanas oucidentales, specialmente l norte de la Albánia. 

Cuntribuiçones als studos albaneses (albanologie) eiditar

Durante sue bida, Nopcsa publicou mais de cinquenta studos científicos cun respeito a la Albánia, cobrindo ua ampla bariadade de tópicos lenguísticos, de l folclore, de l'etnologie, de la stória i de l kanun ( que ye la lei cumbencional albanesa). El fui l percipal specialista subre la Albánia de sue época. 

Passado la muorte de Nopcsa, bários de sous amportantes manuscritos nun stában publicados. La parte subre ls studos de la Albánia treminórun nas manos de Norbert Jokl, un renomado austríaco specialista an studos albaneses. Naqueilha época, l material de Nopcsa cunsistian de miles de páiginas d'anotaçones, rabiscos i testos treminados. Susequentemente, esta coleçon passou a ser posse de Mid'hat Bey Frashëri, un diplomata albanés. Quando Frashëri fui fuorçado a fugir de l paíç, l material de Nopcsa fui cunfiscado pul regime quemunista de Amber Hoxha. Finalmente, ls manuscritos, zeinho i testos finalizados de Nopcsa formórun l cuorpo percipal de la seçon de studos albaneses de la Biblioteca Nacional de la Albánia. 

Bibliografie eiditar

  • 'Nopcsa báró és a Kárpát-medence dinoszauruszai' (Baron Franz Nopcsa and the Dinosaurs of the Carpathian-basin), by Istvãn Főzy, Alfadat-Press, Tatabánya. ISBN 96328103-246 and ISBN 897896328103246.
  • Gëzim Alpion (2002). Baron Franz Nopcsa and his Ambition for the Albanian Throne. British Education Studies Association Journal, vol. 6, no. 3, pp. 25-32.
  • David B. Weishampel and C. M. Jianu (1995). The centennial of Transylvanian dinosaur discoveries: A reexamination of the life of Franz Baron Nopcsa. Journal of Vertebrate Paleontology 15 (3, Suppl.): p.60A.
  • Jaroslav Mareš, (1993). Záhada dinosaurů (O mistério dos dinossauros), Praga, Svoboda-Libertas, ISBN 8020503749

Ligaçones sternas eiditar