Deniç I de Pertual

D. Deniç, an pertués D. Dinis (Lisboua [?], 9 de Outubre 1261 — Santaren. 7 de Janeiro de 1325) fui l sesto rei de Pertual. Filho de D. Fonso III i de la anfanta Beatriç de Castielha, nieto de Fonso X de Castielha, fui aclamado an Lhisboua an 1279.

D. Deniç I Monarca de Pertual
D. Deniç, rei de Pertual
Orde:	6.º Monarca de Pertual
Cognome(s):	l Lhabrador
Ampeço de l Reinado:	16 de Febreiro de 1279
Fin de l Reinado:	7 de Febreiro de 1325
Aclamaçon:	1279
Predecessor(la):	D. Fonso III
Sucessor(la):	D. Fonso IV
Pai:	D. Fonso III
Mai:	D. Beatriç de Castielha
Data de Nacimiento:	9 de Outubre de 1261
Lhocal de Nacimiento:	Santaren
Data de Muorte:	7 de Janeiro de 1325
Lhocal de Muorte:	Lisboua
Lhocal de Antierro:	Mosteiro de San Deniç i San Bernardo, Oudibelas
Cunsurte(s):	Reina Santa Sabel, Anfanta de Aragon
Príncepe Hardeiro:	Anfante D.Fonso (filho)
Dinastie:	Borgonha (Afonsina)

Fui cognominado L Lhabrador, pul ampulso que dou ne l reino àqueilha atebidade, tamien ye coincido cumo L Rei-Agricultor, ó inda L Rei-Poeta ó L Rei-Trobador, pulas Cantigas de Amigo' ' i de Amor' ' que cumpuso, i pul zambolbimiento de la poesie trobadoresca la que se assistiu ne l sou reinado. Fui l purmeiro rei pertués a assinar ls sous decumientos cul nome cumpleto. Cuida-se que tenga sido l purmeiro rei pertués nó analfabeto.

Admenistraçon

Cumo hardeiro de la corona, D. Deniç zde cedo fui ambolbido ne ls aspetos de gobernaçon pul sou pai. A la data de la sue chubida al trono, l paíç ancontraba-se an cunflito cula Eigreija Católica. D. Deniç percurou normalizar la situaçon assinando un tratado cul papa Nicolau III, adonde juraba proteger ls antrisses de Roma an Pertual. Salbou la Orde de l Templários an Pertual atrabeç de la criaçon de la Orde de Cristo, que le hardou ls benes ne l reino pertués depuis de la sue stinçon i apoiou ls cabalheiros de la Orde de Santiago al apartáren-se de l sou mestre castelhano.

Cruç de la Orde de Cristo, símbolo que adornou, antre outras cousas, las naus pertuesas durante ls Çcubrimientos

D. Deniç fui eissencialmente un rei admenistrador i nun guerreiro: ambolbendo-se an guerra cun Castielha an 1295, desistiu deilha an troca de las bilas de Serpa i Moura. Pul Tratado de Alcanises (1297) firmou la Paç cun Castielha, definindo-se nesse tratado las frunteiras atuales antre ls dous países eibéricos. Por este tratado prebia-se tamien ua paç de 40 anhos, amisade i defesa mútuas.

La sue prioridade gobernatiba fui eissencialmente la Ourganizaçon de l reino: cuntinando la bertente lhegisladora de sou pai D. Fonso III, la profusa açon lhegislatiba stá cuntida, hoije, ne l Lhibro de la Lheis i Posturas i nas Ourdenaçones Afonsinas. Nun son "códigos" lhegislatibos tal cumo ls antendemos hoije, mas si cumpilaçones de lheis i de l dreito cunsuetudinário munecipal, alteradas i reformuladas pula Corona.

Cun eifeito, la ancidéncia de questones de caráter processual cun eigual peso al caráter de dreito positibo de las sues lheis, denuncia la crecente preocupaçon de l rei an anquadrar l dreito questumeiro ne l ámbito de la Corona, i an afetabar l sou poder ne l terreno. Las determinaçones subre la atuaçon de albazis (oufeciales cuncelhios), juízes, percuratores i adbocati demunstran esto, yá que un poder solo nominal subre todos ls habitantes de l Reino, cumo era típico na Eidade Média, nun se cumpatibliza cun este sfuorço an smiuçar ls trámites jurídicos, ó an moralizar l eisercício de la justícia. La criaçon de corregedores amostra bien l ampeço de l porcesso de territorializaçon de la jurisdiçon de la Corona, strabasando ls domínio régios, a par de la crecente amportança de la capitalidade de Lisboua.

L reinado de D. Deniç acentuou la predileçon por Lisboua cumo sítio de permanéncia de la corte régia. Nun eisiste ua capital, mas la lhocalizaçon de Lisboua, l sou zambolbimiento ourbano, eiconómico i mercantil ban fazendo de la cidade l lhocal más biable para se afirmar cumo centro admenistratibo por eiceléncia.

La articulaçon antre l norte i l sul de l paíç - este sul que se torna albo de la maior atençon i permanéncia de l reis - fázen de Lisboua centro giratório para tornar Pertual biable. Antre l norte, adonde la malha senhorial ye más densa i apertada, i l sul, adonde l spácio basto cunquistado als mouros amplanta subretodo ls domínios régios i las ordes melitares, assi cumo bastos spácios de res nullius i torna Pertual un reino adonde dues rialidades defrentes se cumpleméntan.

Preacupado cun las anfra-struturas de l paíç (ber çcusson), D. Deniç ourdenou la sploraçon de minas de cobre, prata, stanho i fierro. Fomentou las trocas culutros reinos, assinou l purmeiro tratado comercial cul rei de Anglaterra an 1308 i criou l almirantado, atribuído cumo prebilégio al genobés Manuel Pessanha, i fundando las bases para ua berdadeira marina pertuesa al serbício de la Corona.

D. Deniç reçtribuiu tierras, promobiu la agricultura i fondou bárias quemunidades rurales, assi cumo mercados i feiras, criando las chamadas feiras francas al dar a bárias poboaçones bários prebilégios i eisençones. Un de ls sous maiores lhegados fui la orde de plantar l Pinhal de Lheirie, que inda se manten, de forma a porteger las tierras agrícolas de l abanço de las arenas costeiras.

Cultura

Ounibersidade de Coimbra, na cidade de Coimbra, Pertual

La cultura fui un de ls sous antresses pessonales. D. Deniç nun solo apreciaba lhiteratura, cumo fui el própio un poeta notable i un de ls maiores i más fecundos trobadores de l sou tiempo. Als nuossos dies chegórun 137 cantigas de la sue outorie, çtribuídas por todos ls géneros (73 cantigas de amor' ', 51 cantigas de Amigo' ' i 10 cantigas de scárnio i maldezir' '), bien cumo la música oureginal de 7 dessas cantigas (çcubiertas al calhas an 1990 pul Prof. Harvey L. Sharrer, ne l Arquibo de la Torre de l Tombo, nun pergamino que serbie de cápia a un lhibro de registros notariales de l seclo XVI, i que quedou coincido cumo Pergamino Sharrer).

Durante l sou reinado, Lisboua fui, pus, un de ls centros ouropeus de cultura. La Ounibersidade de Coimbra, la purmeira ounibersidade an Pertual, fui fundada pul sou decreto Magna Charta Priveligiorun. Zde se ansinou eiqui las Artes, l Dreito Cebil, l Dreito Canónico i la Medecina. Mandou traduzir amportantes obras, tenendo sido la sue Corte un de ls maiores centros lhiterários de la Península Eibérica.

Diç la lhenda dua aldé de l cunceilho de Seia, Lapa de l Denheiros, que D. Deniç terá por alhá passado i, depuis de tener jantado i drumido ne l lhugar, dou-le l sou nome atual.

Redadeiros anhos i muorte

Ls redadeiros anhos de l sou reinado fúrun marcados por cunflitos anternos. L heirdeiro, feturo D. Fonso IV, cun miedo que l faborecimiento de D. Deniç al sou filho bastardo, D. Fonso Sancheç l apartasse de l trono, eisigiu l poder i cumbatiu l pai. Nesta lhuita tubo anterbençon apaziguadora la Rainha Santa Eisabel que, an Albalade se anterpuso antre las hostes einimigas yá puostas an orde de batailha.

D. Deniç morriu an Santaren la 7 de Janeiro de 1325, i fui sepultado ne l Mosteiro de San Deniç, an Oudibelas. Ten cumo çcendente tamien l Papa Bento XIII, que fui papa de 1724 la 1730.

Çcendéncia

Milagre de las Rosas de la Rainha Santa Eisabel, cunsurte de D. Deniç

• De sue mulhier, anfanta Eisabel de Aragon (1270-1336):
  • Custança de Pertual (1290-1313), casou cul rei Fernando IV de Castielha
  • Fonso IV, Rei de Pertual (1291-1357)
• Filhos naturales:
  • Habidos de Grácia Frois:
    • Pedro Fonso, conde de Barcelos (1287-1354)
  • Habidos de Aldonça Rodrigues Talha:
    • Fonso Sancheç (1289-1329), senhor de Albuquerque i ribal de sou miu-armano Fonso IV
  • Habidos de Marina Gomes:
    • Marie Fonso (1290-1340), senhora de Gibraleon
    • Marie Fonso (?-1320), freira ne l Mosteiro de San Deniç
  • Habidos de outras senhoras:
    • Juan Fonso, senhor de la Lousana (1280-1325)
    • Fernon Sancheç (1280-1329)
    • Pedro Fonso (1280-?)