La SumériaShumerie, ó Shinar; na bíblia, Sinar; eigípcio Sangar; ki-en-gir na lhéngua natiba), giralmente cunsidrada la ceblizaçon más antiga de la houmanidade, lhocalizaba-se na parte sul de la Mesopotámia (apesar çto ls proto-sumérios surgiran ne l Norte de la Mesopotamia, ne l atual Curdiston, tal cumo nun éran oureginalmente semitas, mas si ambadidos por eilhes bie sul proto-árabe), apropiadamente posicionada an terrenos coincidos por sue fertilidade, antre ls rius Tigre i Eufrates. Eibidéncias arqueológicas datan l ampeço de la ceblizaçon suméria an meados de l quarto milénio a.C. Antre 3500 i 3000 a.C. houbo un florescimiento cultural, i la Suméria eiserceu anfluéncia subre las árias circunbizinhas, culminando na dinastie de Ágade, fundada an aprossimadamente 2340 a.C. por Sargon I, sendo que este, al que todo andica, serie de etnia i lhéngua semitas, mas na época an que ls semitas oureginales inda detinhan la pureza racial. Depuis de 2000 a.C. la Suméria antrou an declínio, sendo absorbida pula Babilónia i pula Assíria.

Esta páigina ó cacho fui traduzida outomaticamente i percisa de ser rebista por un falante natibo de mirandés. Se sabes bien mirandés ajuda la Biquipédia rebendo este artigo. Apuis de la rebison apaga esta marca. Oubrigado!

Dues amportantes criaçones atribuídas als sumérios son la scrita cuneiforme, que probablemente antecede todas las outras formas de scrita, tenendo sido oureginalmente ousada por buolta de 3500 a.C.; i las cidades-stado - la más coincida deilhas sendo, probablemiente, la cidade de Ur, custruída por Ur-Nammu, l fundador de la terceira dinastie Ur, por buolta de 2000 a.C.

Ourige de l Termo "Suméria" eiditar

L palabra "sumério" ye na berdade un sónimo aplicado (i, probablemiente, cunhado) puls acádios. Ls sumérios outodescrebírun-se cumo sag-gi-ga (l pobo de cabeças negras) i chamórun sue tierra Ki-en-gi, l lhugar de ls senhores ciblizados. La palabra acadiana Shumer possiblemente repersenta esse nome nun dialeto defrente. A respeito de l sumérios, duonhos de lhéngua, cultura (i, probablemiente, aparéncia) defrentes de la de ls sous bezinos semíticos i sucessores, acradita-se que fúrun ambasores ó migrantes, anque que seia defícel detreminar satamente quando esses eibentos ocorrírun ó mesmo sues ouriges geográficas. Alguns arqueólogos afirman que ls sumérios procedian, de fato, de las planices mesopotámicas. Outros sugíren que la palabra 'suméria' deberie se restringir a la lhéngua sumeriana, baseando-se ne l fato de que nun habie grupos étnicos 'sumérios' abulsos. L própio palabra 'sumério' ye giralmente ousado para se referir a ua léngua eisolada ne l campo de la Linguística, yá que eilha nun pertence la nanhue família lhinguística coincida - al cuntrário de l acádio, por eisemplo, que pertence al hamito-semítico, ó a las chamadas lénguas afro-asiáticas.

Stória eiditar

 Ber artigo percipal: Stória de la Suméria
 
Státua de Gudéia, gobernador de Lagash, ua de las más guapas peças de la scultura sumeriana i de to la arte mesopotámica (Museu de l Lhoubre, Paris)

La ourige i la stória antiga de l sumérios inda son pouco coincidas. L purmeiro poboamiento ciblizado terá sido an Eridu, trazido pul Dius Enki ó pul sou assessor ( a partir de Abgallu ó ab=auga, gal=grande, lu=home). Sabe-se que ne l final de l período neolítico, ls pobos sumerianos, benidos de l praino de l Eiran, fixórun-se na Caldéia. Ne l terceiro milénio, habien criado pul menos duoze cidades-stados outónomas: Ur, Eridu, Lagash, Ua, Adab, Kish, Sipar, Larak, Akshak, Nipur, Larsa i Bad-tibira. Cada ua cumprendia ua cidade murada, para alhá de las tierras i poboados que la circundában, i tenie dibindade própia, cujo templo era la strutura central de la urbe. Cula crecente ribalidade antre las cidades, cada ua anstituiu tamien un rei.

L purmeiro rei a ounir las defrentes cidades, por buolta de 2800 a.C., fui l rei de Kish, Etana. Por muitos seclos, la lhiderança fui çputada por Lagash, Ur, Eridu i la própia Kish, l que anfraqueciu ls sumérios i tornou-los stremamente bulnerables a ambasores. Antre 2530 i 2450 a.C., la region fui dominada puls reis eilamitas, que bibian ne l sudoeste de l atual Eiran. Apuis de un período de domínio de l eilamitas, ls sumérios boltórun a gozar de andependéncia. Las cidades de Lagash, Umma, Eridu, Uruk i principalmente Ur tubírun sous momientos de glória. Pouco depuis ls acádios - grupos de nómades benidos de l deserto de la Síria - ampeçórun a penetrar ne ls territórios al norte de las regiones sumérias, treminando por dominar las cidades-stados desta region por buolta de 2550 a.C.. Mesmo antes de la cunquista, mas, yá ocorria ua síntese antre las culturas suméria i acádie, que se acentuou cula unificaçon de ls dous pobos. Ls acupantes assimilórun la cultura de l bencidos, ambora, an muitos aspetos, las dues culturas mantibessen defrenças antre si, cumo por eisemplo - i más eibidentemente - ne l campo relegioso.

Ceblizaçon acadiana eiditar

 Ber artigo percipal: Acádie

Más tarde, por buolta de 2369 a.C., Sargon, l Bielho, patési de la cidade de Ágade, unificou la maiorie de las cidades-templos. Apesar de la unificaçon, las struturas políticas de la Suméria cuntinórun eisistindo. Ls reis de las cidades-stados sumerianas fúrun mantidos ne l poder i reconhecian-se cumo tributários de ls cunquistadores acadianos. Sargon cunseguiu inda submetener ls eilamitas, antes de lhançar-se a la cunquista de las tierras oucidentales, até la cuosta síria de l Mediterráneo. Criou assi un modelo unificado de gobierno que anfluenciou todas las ceblizaçones posteriores de l Ouriente Médio. L grande rei acádio, guerreiro i cunquistador, tornou-se coincido cumo "soberano de l quatro cantos de la tierra". Sue dinastie gobernou aprossimadamente antre 2350 i 2250 a.C.

L ampério criado por Sargon çmoronou apuis de un seclo de eisisténcia, an cunsequéncia de reboltas anternas i de ls ataques de l guti, nómades semibárbaros oureginários de l montes Zagros, la lheste de la Mesopotámia, ne l Alto de l Tigre, que ambestian contra las regiones ourbanizadas, porque la sedentarizaçon de las populaçones de l Ouriente Médio les deficultaba la caça i l pastoreio. Por buolta de 2150 a.C., ls guti cunquistórun la ceblizaçon sumério-acadiana. Depuis desso, la stória de la Mesopotámia parecie se repetir. A ounidade política de l sumério-acadianos era çtruída puls guti, que, por sue beç, éran bencidos por reboltas anternas de l sumério-acadianos.

Ls sumerianos eiditar

Ls sumerianos stablecírun-se al norte de l golfo Pérsico, na ambocadura de l Tigre i de l Eufrates, hai 4000 anhos. Acradita-se que pertencessen a ua etnia bezina de la de l eigípcios.

Por buolta de 3200 a.C., yá tenien ua scrita feita de zeinhos ó pitogramas. Más primitiba que la de l eigípcios, esta escrita era traçada cun ua punta, an tábuas de argila que éran cozidas ne l forno. Más tarde, ls pitogramas fúrun sustituídos por senhales que repersentában nun más oubjetos, mas sonidos i sílabas. Cumo se assemelhában la cunhas, esta escrita fui chamada cuneiforme.

Las cidades sumerianas, de las quales la percipal tenie l nome de Ur, éran custruídas subre bastos terraços artificiales. Cada ua tenie, por xefe, un rei ó gobernador. Quando morria un deilhes, anterrában junto sues jóias, sue biúba i sous serbidores. Ls Sumerianos criórun ua arte bigorosa i rialista. Usában roupas tecidas, possuían eisército regular i outelizában carros cun ruodas.

De l lhado de fura de las [ [cidades-stados] ], quedában ls camponeses i ls scrabos, que cultibában: pepinos, cebolhas, lhegumes, trigo i criában: buis, cochinos i cabras.

Renacença sumeriana eiditar

Grácias a la reaçon de l rei de Uruk, que spulsou ls ambasores depuis dun seclo de domínio antermitente, las cidades quedórun outra beç andependientes (cerca de 2100 a.C.1950 a.C.). L punto alto dessa era final de la ceblizaçon suméria fui l reinado de la terceira dinastie de Ur, cujo purmeiro rei, Ur-Nammur, reunificou la region subre l cuntrole de l sumérios. Fui un rei enérgico, que custruiu ls famosos zigurates i publicou l más antigo código lhegal ancontrado na Mesopotámia, ua cumpilaçon de las lheis de l dreito sumeriano. Ls reis de Ur nun solamente restablecírun la soberanie suméria, mas tamien cunquistórun la Acádie. Nesse período, chamado de renacença sumeriana, essa ceblizaçon atingiu sou apogeu, mas esse fui l redadeiro ato de manifestaçon de l poder político de la Suméria.

Declínio eiditar

Ua beç que ls stados lhocales crecírun an fuorça bruta ls sumérios ampeçórun a perder sue heigemonia política subre la maiorie de las partes de la Mesopotámia.

Atormentados puls ataques de tribos eilamitas i amoritas, l ampério ruiu. Nesta época, ls sumérios zaparecírun de la stória, mas la anfluéncia de sue cultura nas ceblizaçones susequentes de la Mesopotámia tubo lhongo alcance. Ls amoritas fundórun la Vabilónia. Ls hurritas de la Arménia stablecírun l ampério de Mitanni na parte norte de la Mesopotámia por buolta de 2000 a.C., anquanto ls babilónios cuntrolában l sul. Ambos ls grupos defendian-se de l eigípcios i de l hititas. Esses redadeiros derrotórun Mitani, mas fúrun spulsos puls babilónios. Ls cassitas, antretanto, bencírun ls babilónios an 1400 a.C.. Ls cassitas fúrun depuis bencidos puls eilamitas por buolta de 1150 a.C..

Alguns storiadors tamien acraditan que un el niñl colossal, acelerou l declínio dessa ceblizaçon. Se essa teorie (baseada an decumientos arqueológicos an scrita cuneiforme) fur berdade, ua einorme seca puode tener lhebado a ua de las maiores óndias de fame de la Antiguidade.

Sociadade i Política eiditar

Ls sumérios habitórun bárias cidades-stados, cada ua erigida an torno de sous respetibos templos, dedicados al dius la cuja proteçon la cidade cumpetie. Estas cidades, grandes centros mercantis, éran gobernadas por déspotas lhocales chamados ó patésis (lhíder lhocal), ó lhugal (títalo de rei), supremo-sacerdotes i xefes melitares absolutos, auxiliados por ua aristocracie custituída por burocratas i sacerdotes. L patési cuntrolaba la custruçon de diques, canhales de eirrigaçon, templos i celeiros, ampondo i admenistrando ls tributos la que to populaçon staba sujeita. Las cidades-stados sumerianas, tradecionalmente, éran cidades-templos. Esto porque ls sumérios acraditában que ls diuses habien fundado las cidades para que fússen centros de cultos. Más tarde, segundo la religion, ls diuses lhemitában-se a quemunicar ls soberanos las plantas de las cidades i de l santuários. La lhigaçon de l patésis als ritos de la cidade era stremamente íntema.

Ls templos stában lhigados al poder statal i sues riquezas éran usufruídas puls soberanos, xefe político i relegioso a la par. "Bigário" de la dibindade, antermediário antre dius-rei i la houmanidade.

Mas estes patesis tenien poderes absolutos? Un home chamado Kramer, studioso de la ária, menciona la ambora dun "parlamento" que tenerie eisistido 3.000 a.C.na cidade de Uruk. L soberano cunsultaba ls cuncidadones más notables ne ls maiores antresses de l Stado, ó seia, guerra ó paç. Para alhá de l clero, que admenistraba ls benes de l templo.

Junto cun ls templos de las cidades, houmenageando l sou dius patrono, nun raramente éran arguidos zigurates - pirámides de tijolos maciços cozidos al sol - que serbian de santuários i acesso als diuses quando çcian até sou pobo.

Dentre las cidades más amportantes de l território sumério stában Eridu, Kish, Lagash, Uruk, Ur i Nippur. Cul zambolbimiento dessas cidades, la tentatiba de supremacie dua subre la outra tornou-se einebitable. L resultado fui un milénio de ambates quaije ancessantes subre l dreito de uso de auga, rotas de quemércio i tributos a tribos nómades.

Habie tamien la aristocracie burocrática que cuidaba de ls antresses de l rei, de ls benes de la casa rial, de l tesouro público, que recibe ls ampostos i etc...

Ambaixo de to essa pirámide, benie la populaçon i sous dibersos afazeres, agricultores, barqueiros, pescadores, criadores, negociantes, artesones, anfin...

I para finalizar, habie scrabidon. Esses scrabos éran inimigos caturados, ó formas de pagamiento de díbedas. Mas, esses scrabos tenie alguns pribilégios, cumo lhiberdade para se casar por eisemplo.

Agricultura i caça eiditar

Ls sumérios mantenien ua porduçon de cebada, garbanço, lentilha, erbilha, milhete, trigo, nabo, támara, cebolha, alho, alface, Alho-poró i mostarda. Eilhes tamien criában bobinos, carneiro, cabra i cochino. Para alhá desso usában buis cumo oupçon percipal ne l trabalho de carga i burros cumo animal de trasporte. Ls sumérios pescában peixes i caçaban abes salbaiges al lhongo de l riu. La comida giralmente era abundante i, por esso, las populaçones crecian.

La agricultura suméria dependia mui de la eirrigaçon, sendo efetuada atrabeç de l uso de canhales, barraiges, diques i reserbatórios. Ls canhales requerian reparos frequentes i la remoçon cuntina de lhodo. L gobierno ourdenaba a detreminados cidadanos la tarefa de trabalhar ne ls canhales, anque ls ricos podéren ser çpensados.

Cul uso de canhales ls agricultores eirrigában sous campos i anton drenában la auga. Depuis deixában que ls buis macerassen a tierra i matassen las yerbas daninhas. L passo seguinte era dragar ls campos cun picaretas. Depuis de secar, eilhes ls arában, gradában i barrian trés bezes, pulberizando-los depuis cun un albion.

Ls sumérios ceifában durante la fase seca de l outonho an eiquipes de trés pessonas, cunsistindo dun ceifador, un anfardador i un feixador. Ls agricultores usában un tipo de colheitadeira arcaica para apartar la cabeça de l cereales de sous respetibos talos, para anton usar un tipo de trenó de triaige, que separaba l grano de l cereales. An seguida peneirában a mistura de granos i debulhos.

Arquitetura eiditar

 Ber artigo percipal: Arte de la Suméria

La planice Tigre-Eufrates carecie de minerales i arbles. Las eidificaçones sumérias cumprendian struturas planoconbexas feitas de tijolos de barro, çprobidas de argamassa ó cimento. Ua beç que tijolos planoconbexos son de cumposiçon relatibamente anstable, ls pedreiros sumerianos adicionában ua mano stra de tijolos, postos perpendicularmente la cada poucas fileiras. Ande anton prenchian las lhacunas cun betume, angaço, canha i cizánias. Custruçones feitas cun tijolos de barro, antretanto, acaban se deteriorando, de forma que éran periodicamente çtruídas, nibeladas i reconstruídas ne l mesmo lhugar. Essa custante recustruçon als poucos eilebou l nible de las cidades, de modo que se arguírun arriba de la planice a la sue bolta. Ls aterros resultantes (chamados an anglés de tell) son ancontrados atrabeç de l antigo Ouriente Próssimo. L tipo más famoso i ampressionante dentre las eidificaçones sumérias chama-se zigurate, ua custruçon de anchas, amplas plataformas subrepostas an cujo topo ancontrában-se templos. Esse maciço eidifício de celsa statura puode tener sido la anspiraçon para la Torre de Babel bíblica. Selos cilíndricos sumerianos tamien çcriben casas custruídas cun canha, similares àquelas custruídas puls árabes de las tierras baixas de la parte sul de l Eiraque até anhos recentes.

Por outro lhado, templos sumérios i palácios fazirun uso de materiales i técnicas más abançadas cumo reforços (suporte pa ls tijolos), recessos (quinas), pilastras i crabos de argila.

Cultura eiditar

L storiador Alan Marcus diç que "ls sumérios ostentában ua perspetiba circunspeta subre la bida."

Un sumério screbiu: "Lhágrimas, lhamento, angústia i depresson residen drento de mi. Tolhe-me l sofrimento. L perberso çtino me aprisiona i faç cun que cesse la bida mie. Sou banhado por ua malina maligna."

Un outro screbiu: "Por que me cuntan antre ls eignorantes? La quemido ancontra-se an to lhugar, i inda assi mie quemido la fame proporciona. Durante l die la partilha era ourçada; i l ourçamiento de mie partilha, prejudicada."

Anque que las mulhieres poderien alcançar un status más eilebado na Suméria de l que an outras ceblizaçones, la cultura permanecie predominantemente masculina.

Eiquenomie i comércio eiditar

Amprendedores i criatibos, ls sumérios stablecírun relaçones comerciales cun bários pobos de la cuosta de l Mediterráneo i de l Bal de l Ando.

Çcubiertas de ousidiana an lhocales lhongínquos de la Anatólia i ne l Afeganistan remontan la Dilmun (hoije Bahrain, un prencipado ne l Golfo Pérsico), i bários selos anscritos na grafie de ls pobos de l Bal de l Ando sugíren ua rede cunsidrablemente stensa de quemércio antigo, centrado ne ls lhemites de l Golfo Pérsico.

La Eipopéia de Gilgamesh refre-se al quemércio, cun tierras lhongínquas, de mercadorias cumo madeira, yá que esse iten repersentaba un material scasso na Mesopotámia. L cedro de l Líbano era specialmente apreciado.

Ls sumérios usában scrabos, ambora esses nun repersentassen la maior parte de la eiquenomie. Mulhieres scrabas trabalhában cumo tecelanas, prensadoras, moleiras i carregadoras.

La cerámica suméria decoraba basos cun pinturas an ólio de cedro. Ls ceramistas outelizában furadeiras arqueadas para porduzir l fuogo neçairo al cozimiento de la cerámica. Ls pedreiros i ouribes sumérios nun solo conhecian cumo fazien uso de marfin, ouro, prata, galena i lápeç-lhazúli.

Ciéncia eiditar

Deixada más tarde de ardança pa ls babilonicos, la ciéncia de l sumérios cuntribuiu an grande parte pa l oucidente i ouriente. Fázen parte de sues ambençones l sistema sexagesimal. Criórun sistema de medidas de capacidade, de superfice i de pesos. Tenan réguas graduadas. I debediran ls dies an 24 horas eiguales: 12 Danna (horas duplas).

Ua tabuinha ancontrada an Nippur puode ser cunsidrada l purmeiro manual de medecina de l mundo! Nessa tabuinha, adonde habie fórmulas químicas i fórmulas mágicas (ancantamentos), usában tenermos tan specializados que para traduziren percisórun de la ajuda de químicos.

Na framácia, usaba-se sustancias begetales, animales i minerales... Laxantes, purgantes i diuréticos formában la maiorie de l remédios daquel pobo. Detreminadas cirurgies tamien éran postas an prática.

Ls sumérios manufaturában salitre, cunseguido a partir de la urina, de l cal, de cinzas i de l sal. Eilhes cumbinában esses materiales cun leite, piel de queluobra, casco de tartarua, cássia, murta, timo, salgueiro, figo, péra, abeto i/ó támara. A partir dende, misturában esses agentes cun bino, usando l resultado oubtido de dues formas: ó passando l perduto cumo se fusse ua pasta, ó anton misturában nel cun cerbeija, cunsumindo l remédio por bie oural.

Ls sumérios splicában la malina cumo ua cunsequéncia de l aprisionamento, i cunsequente tentatiba de scape, dun demónio drento de l cuorpo houmano. L oubjetibo de l remédio era persuadir l demónio a acraditar na eideia de que cuntinar residindo naquel cuorpo serie ua speriéncia zagradable. Quemumente ls sumérios colocában un carneiro ó cabra próssimo al doente, sperando atrair l demónio para drento de l cuorpo de l animal, que, anton, serie muorto. Ne l causo de nun haber canhonas a la çposiçon, tentában la suorte cun ua státua, que, se cunseguisse trasferir l demónio para drento de si, serie cubierta de betume.

Caratelísticas melitares eiditar

La anfluéncia chabe ne l eisército sumério fui la paupérrima posiçon stratégica. Oustaclos naturales para defesa eisistian solamente nas frunteiras la oeste (deserto) i sul (Golfo Pérsico). Quando inimigos más populosos i poderosos aparecírun ne l norte i lheste, ls sumérios tornórun-se suscetibles al ataque.

Las cidades sumérias éran defendidas por muralhas. Ls sumérios angajában-se an guerras de sítio antre sues cidades, i las muralhas de tijolos de barro oubbiamente nun podien detener ls inimigos, que yá conhecian l material.

L eisército sumério cunsistia, an sue maior parte, na anfantarie. La anfantarie lhebe carregaba machados de guerra, adagas i lanças. La anfantarie de lhinha de frente tamien usaba capacetes de cobre, cápias de feltro i saias (kilts) de couro.

Ls sumérios ambentórun la carruaige, a la qual atában onagros (burros salbaiges). Essas carroças antigas nun funcionában tan bien an cumbate quanto ls modelos custruídos más tarde, i alguns sugeriran que las carroças serbian purmeiramente cumo meio de trasporte, ambora l eiquipa de guerra sumério carregasse machados de guerra i lanças. La carroça, ó carruaige, suméria custituía dun çpositibo a quatro-ruodas maneijado por ua eiquipe de dues pessonas i lhigado a quatro onagros. La carroça era cumpuosta por cestas antretecidas, i las ruodas possuían un sólido zeign triplo.

Ls sumérios usában atiradeiras i arcos simples (solo más tarde la houmanidade ambentarie l arco cumpuosto.)

Religion eiditar

 Ber artigo percipal: Mitologie Suméria

Tratar dun assunto tal cumo la "Religion Suméria" puode ser cumplicado, ua beç que las práticas i fés adotadas por aquel pobo bariórun lhargamente atrabeç de l tiempo i çtáncia, cada cidade tenndo sue própia bison mitológica i/ó teológica.

Antre las percipales figuras mitológicas adoradas puls sumérios, ye possible citar An, dius de l cielo; Nammu, la diusa-mai; Inanna, la diusa de l amor i de la guerra (eiquibalente a la diusa Ishtar de l acádios) ; i Enlil, l dius de l bento. Cada un de l diuss sumérios (an sue própia léngua, dingir - ne l plural, dingir-dingir ó dingir-la-ne-ne) era associado a cidades defrentes, i la amportança relegiosa a eilhes atribuída antensificaba-se ó smorecie dependendo de l poder político de la cidade associada. Segundo la tradiçon suméria, ls diuses criórun l ser houmano a partir de l barro cul propósito de séren serbidos por sues nuobas criaturas. Quando stában anrabiados ó frustrados, ls diuses spressában sous sentimientos atrabeç de terremotos ó catástrofes naturales: la eissencia primordial de la religion suméria baseaba-se, antoce, na fé de que to la houmanidade staba a la mercé de l diuses.

Ls sumérios acraditában que l ouniberso cunsistia nun çco plano cerrado por ua cúpula de laton. Yá la bida apuis de la muorte ambolbia ua çcida al bil submundo, adonde se passaba la eiternidade nua eisisténcia deplorable, nua spece de anferno.

Ls templos sumérios cunsistian dua nabe central cun corredores an ambos ls lhados, flanqueados por aposentos pa ls sacerdotes. Nua de las puntas de l corredor achában-se un púlpito i ua plataforma custruída cun tijolos de barro, ousada para sacrifícios animales i begetales.

Granéis i depósitos giralmente se lhocalizában na prossimidade de l templos. Más tarde, ls sumérios ampeçórun a custruir sous templos ne l topo de colinas artificiales, terraplanadas i multifacetadas: esses templos speciales chamában-se zigurates!

Tecnologie eiditar

Eisemplos de la tecnologie suméria ancluen: serras, couro, cinzéis, martielhos, braçadeiras, brocas, crabos, alfinetes, anéis, sachos, machados, facas, lanças, flechas, spadas, cola, adagas, botos de auga, caixas, arreios, barcos, armaduras, aljabes, bainhas, botas, sandálias i arpones.

Ls sumérios possuían trés tipos de barco:

  • ls barcos de piel, feitos a partir de canha i piels de animales.
  • ls barcos la bela, caratelizados por séren feitos cun betume, sendo a la proba d'auga.
  • ls barcos a remo (cun remos feitos de madeira), a las bezes ousados para subir la corrienteza, sendo puxados a partir de ambas las bordas de l riu por pessonas i animales.

Astronomie eiditar

Ls sumérios son giralmente cunsidrados ls ambentores de la astronomie, l studo de la ouserbaçon de l astros. Nas ruínas de las cidades sumérias scabadas por arqueólogos zde l percípio de l seclo XX, fúrun ancontradas muitas cientos de anscriçones i testos deste pobo subre sues ouserbaçones celhestres. Antre estas anscriçones eisisten lhistas specíficas de custelaçones i posicionamiento de planetas ne l spácio, bien cumo anformaçones i manuales de ouserbaçon.

Eisisten testos specíficos subre l sistema solar i l mobimiento de ls planetas an torno de l Sol, na sue orde correta. Ls sumérios cunsiderában l sistema solar un cunjunto de 12 planetas, cuntando l sol i la lhuna. L décimo planeta era chamado por eilhes de Nibiru, un planeta para alhá de pluton cun ua orbita mui stensa. Muitas destas anscriçones, cuja eidade ultrapassa ls 4500 anhos de eidade, stan agora cunserbadas ne l Museu de l Antigo Ouriente Próssimo[1], un cunjunto de 14 salas na ala sul de l Museu Pérgamo.

Lhéngua i scrita eiditar

La léngua suméria ye ua léngua eisolada, l que quier dezir que nun stá diretamente relacionada la nanhue outra léngua coincida, apesar de las bárias tentatibas eiquibocadas de probar lhigaçones cun outros lhénguas. La lhéngua suméria ye aglutinante, ó seia, ls morfemas (las menores ounidades cun sentido de la lhéngua) se justaponen para formar palabras.

Credita-se als sumérios la ambençon de l sistema cuneiforme de scrita (carateres an forma de cunha), que fui outelizada por to la Mesopotámia i pobos bezinos. Ls própios acádios, apuis de ambadiren i cunquistáren la Suméria, adotórun l sistema cuneiforme daquel pobo para materializar la própia lhéngua (similarmente al que hai hoije antre l pertués i l anglés, por eisemplo, adonde ambos usan l mesmo alfabeto para repersentar lhénguas defrentes).

La scrita cuneiforme ampeçou cumo un sistema pitográfico, adonde l oubjeto repersentado spressaba ua eideia. Un barco marcado por detreminados senhales, por eisemplo, poderie seneficar que el staba carregado ó bazio. Cul tiempo, ls cuneiformes passórun a ser scritos an tábuas de argila, ne ls quales ls simblos sumérios éran zenhados cun un caniço afiado chamado stilete. Las ampressones deixadas pul stilete tenie forma de cunha, rezon pula qual sue scrita treminou sendo chamada de cuneiforme.

Un cuorpo stremamente basto (muitas cientos de miles) de testos na lhéngua suméria subrebibiu, sendo que la maiorie stá grabada nas tabuinhas de argila citadas ne l parágrafo anterior. La scrita suméria stá grafada an cuneiforme i ye la más antiga lhéngua houmana scrita coincida. Ls tipos de testos sumérios coincidos ancluen cartas pessonales i de negócios i/ó trasaçones comerciales, receitas, bocabulários, lheis, hinos i rezas, ancantamientos de magie i testos científicos ancluindo matemática, astronomie i medecina. Anscriçones monumentales i testos subre dibersos oubjetos, cumo státuas ó tijolos, tamien son bastante quemuns. Muitos testos subrebiben an múltiplas cópias pul fato de tenéren sido trascritos repetidamente por scribas "stagiários". La scuola de Edubba (termo sumério que quier dezir "Casa de Tabuinhas"), por eisemplo, era un de ls centros de daprendizaige adonde arquibos i scritos lhiterários éran guardados (ó seia, grafados) an tabuinhas de argila. Edubba fui un de ls purmeiros centros académicos i un de ls purmeiros recetaclos de sabedorie de que se ten coincimiento.

La cumprenson de ls testos sumérios hoije an die puode ser porblemática até mesmo para specialistas. Ls testos más antigos son ls más defíceles, pus nun mostran la strutura gramatical de la lhéngua de forma sólida.

Lhegado eiditar

Ls sumérios talbeç séian más lhembrados debido a las sues muitas ambençones. Muitas outoridades les dan crédito pulas ambençones de la ruoda i de l torno de oleiro. Sou sistema de scrita cuneiforme fui l purmeiro sistema de scrita de que se ten eibidéncia, pré-datando ls hieróglifos eigípcios an pul menos 75 anhos. Ls sumérios stában antre ls purmeiros astrónomos, tenndo la purmeira bison heiliocéntrica de que se ten coincimiento (la próssima aparecerie por buolta de 1.500 a.C. por parte de ls Vedas na Índia). Afirmában tamien que sistema solar custituía-se de 5 planetas (solo 5 planetas podien ser bistos a uolho nu).

Zambolbírun tamien cunceitos matemáticos usando sistemas numéricos baseados an 6 i 10. Atrabeç desse sistema, ambentórun l reloijo cun 60 segundos, 60 minutos i 12 horas, para alhá de l calendário de 12 meses que usamos atualmente. Tamien custruíran sistemas lhegales i admenistratibos cun cortes judiciales, prisones i las purmeiras cidades-stados. La ambençon de la scrita possiblitou als sumérios l armazenamiento de l coincimiento i la possiblidade de trasferi-lo a outros. Esso lhebou a la criaçon de scuolas, a la eiducaçon i oufecializaçon de la matemática, religion, burocracie, dibison de trabalho i sistema de classes sociales.

Tamien ls sumérios ambentórun la carroça i, possiblemente, las formaçones melitares. Ambentórun la cerbeija. L más amportante de todo, talbeç, seia l fato de que, d'acuordo cun muitos académicos, ls sumérios fúrun ls purmeiros a domesticar tanto plantas cumo animales. Ne l causo de l purmeiro palabra, atrabeç de plantaçones sistemáticas i de la colheita dua çcendéncia de grama mutante, coincida atualmente cumo einkorn, i de sementes de milho i de trigo. Cun relaçon al segundo palabra (i. i, ls animales), ls sumérios domesticórun-me ls atrabeç de l cunfinamiento i de la procriaçon de carneiros ancestrales (similares a la cabra montés i al ganado salbaige (búfalos). Fui la purmeira beç que essas speces fúrun domesticadas i criadas an ancha scala.

Essas ambençones i inobaçones facilmente colocan ls sumérios antre ua de las culturas más criatibas de to la Antiguidade, i mesmo de la stória.

Cronologie eiditar

Nota: Na sequéncia ambaixo, todos ls anhos son a.C..

  • 5000 - Zambolbimiento primitibo de la Suméria
  • 4000 - Zambolbimiento de la alta ceblizaçon
  • 3500 - Sumérios stablecen-se na Mesopotámia. Custruçon de l templo an Tell Uqair, que durou de 3500 a 1900 a.C.
  • 3300 - Scrita suméria an tábuas de argila (scrita pitórica ó pitorial)
  • 3250 - La escrita suméria eibolui para la cuneiforme; la ruoda ye ousada na Mesopotámia
  • 3000 - Ribalidades políticas i melitares. Custruçon de l Templo Branco an Uruk (de pie até 2750 a.C.)
  • 2750 - L lhendário Gilgamesh reina subre Uruk; Enmebaragesi & Agga reinan subre Kish
  • 2600 - La rainha Shudu-ad ye anterrada ne ls Túmulo Reales de Ur
  • 2550 - Mesalin reina subre Kish
  • 2500 - Rei de Ur, purmeiro rei a tenr registros scritos na Suméria; Lhugalannemudu de Abab unifica cidades-stados
  • 2475 - Ur-Nanshe reina subre Lagash, Meskalamdug reina subre Ur. Cunflitos melitares antre Lhagash & Umma perduran por un lhongo tiempo
  • 2375 - Lhugalzaggisi (ó Lhugalzagesi) de Umma unifica la Suméria por un cúrtio período de tiempo
  • 2350 a 2340 - Sargon, l Acádio derrota Umma i Lhugalzaggisi, cunquistando la Suméria i la Acádie, criando un ampério de superioridade política i eiquenómica
  • 2250 - Rebibificaçon de cidades-stados; ambenta-se l arco-cumpuosto, cujas flechas son capazes de penetrar armaduras de couro i possuen l dobro de l alcance cuncedido por arcos quemuns.
  • 2230 - Ambason gútie quebra la ounidade acádio-sumeriana.
  • 2217 - Shar-kali-sharri, rei de la Acádie, perde l Eilan, ambade Gútio i ye assassinado
 
Papiro
  • 2200 - La Acádie entra an colapso debido a las ambasones de l norte. Data-se daqui l más antigo decumiento de l Eigito scrito an papiro
  • 2175 - Gudea reina subre Lhagash
  • 2148 - La'arab, rei de Gútio, cunquista la Acádie benido de l lheste i ambade la Suméria
  • 2133 - Utu-heigal reina an Uruk
  • 2120 - Utu-heigal, rei de Uruk, spulsa ls Gútios; Abraon deixa la cidade de Ur (hai çcordáncias. Cunf. 2000)
  • 2112 - Nuoba unificaçon de la Suméria i Acádie, desta beç por Ur-Nammu de Ur. L nuobo gobernante deixa testos lhegales a la posteridade, coincidos por Las Lheis de Ur-Nammu
  • 2100 - Custruçon de l zigurate an Ur
  • 2047 - Ne l Eigito, Mentuhotep II cumpleta la reunificaçon, dando ampeço al Reino, ó Ampério, Médio
  • 2030 - Nuoba quebra de la ounidade acádio-sumeriana, desta beç puls eilanitas
  • 2020 - Ishbi-Erra, gobernante amorita de Isin, tenta unificar outra beç l território
  • 2000 - Ls ando-ouropeus deixan la ária de l Mar Negro an direçon al Ouriente Médio nua de las maiores corrientes migratórias de la stória de la houmanidade. Zambolbimiento de la ceblizaçon minóica an Creta, na Grécia. Ls cítios bénen de la Ásia Central i ambaden la Ásia Oucidental a cabalho. Amoritas nómades ambaden la Mesopotámia pul norte i oeste i stablecen-se nun bilareijo chamado Babilónia. La populaçon mundial gira an torno de 27 milhones. Ls hititas migran de l bal de l Danúbio para la península de la Anatólia. L Eigito cunquista la Baixa Núbia. Diç-se que Abraon deixa la cidade de Ur i marcha a la Palestina (alguns datan l acuntecimiento an 2120). Período patriarcal de Eisrael. La ceblizaçon de Harappa na Índia çfalece. Zambolbimiento de ls purmeiros centros de cerimónia ne l Peru. Era Micénica na Grécia. Marduk ye adorado cumo l dius capital de la Babilónia. Creta ampeça a usar nabios cun peituas i costeletas. Fui nessa época tamien, que acunteciu l pior El Niñl de la stória, tan poderoso que cunseguiu afetar algo que rarissimamente chega a essas regiones matando miles de ls habitantes dessa region.[sin fuontes?]
  • 1934 - Lheis de Lhipit-Ishtar
  • 1900 - Lheis de Shnuna de la Babilónia; Antigo Período Assírio; Ampério Babilónico
  • 1860 - Zambolbimiento de l alfabeto semítico primitibo
  • 1850 - Armas de cobre son andurecidas cul uso de martielhos
  • 1800 - Ls hititas spulsan ls assírios de la Anatólia; migraçon ariana de la parte sul de la Rússia an direçon al Ouriente Próssimo
  • 1795 - Rin-Sin de Larsa derrota Isin, oubtendo cuntrole subre la Suméria i la Acádie
  • 1792 - Hamurabi sobe al trono de la Babilónia
  • 1770 - Ye feito l Código de Hamurabi, un de l más antigos cunjuntos de lheis de la houmanidade
  • 1760 - Hamurabi derrota Lharsa, oubtendo cuntrole subre to la Suméria i la Acádie
  • 1720 - Ambasores hicsos spulsan habitantes eigípcios de l Baixo Eigito; mudança ne l riu Eufrates, i cunsequente colapso de la bida an Nippur, para alhá de outras cidades sumérias
  • 1700 - José lhidera l pobo heibreu Eigito adentro; popularizaçon de la arte minoana an Creta. Más tarde, ls palácios de Cnossos i Faistos son çtruídos pul fuogo. Ls griegos usan armaduras de bronze, spadas cortantes i lhanças ambiscerantes
  • 1600 a 1595 - Ambasones i razies hititas quebran la ounidade acádio-sumeriana. La Suméria cumo se conhecie ye zaparecida.

Refréncias eiditar

  1. [ouriente]  Ber Museu de l Antigo Ouriente Próssimo na Wikipedie ó l website oufecial Museu de l Ouriente Próssimo[lhigaçon einatiba] (an anglés)

Ber tamien eiditar

 
Commons
L Commons ten multimédia relacionada cun: Suméria

Lhigaçones sternas eiditar